Miedź znajduje się na 26. miejscu listy najliczniej występujących w skorupie ziemskiej pierwiastków, jest trzecim najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem śladowym w organizmie, zaraz po żelazie i cynku. Miedź odgrywa ważną rolę w wielu przemysłach. Co jeszcze warto wiedzieć na jej temat?

Czy wiesz, że…

1. Miedź i stopy miedzi są znane i wykorzystywane od wielu wieków. Jeden z etapów dziejów nosi nazwę epoki brązu. W epoce tej odkryto technologię, dzięki której można było w łatwy sposób uzyskać metal z rudy. Najważniejsze ośrodki wydobywcze zlokalizowane były na Cyprze, stąd nasuwa się przypuszczenie, że od tej nazwy wywodzi się łacińska nazwa miedzi – Cuprum.

2. W starożytności stopy miedzi i cyny wykorzystywano do wytwarzania broni, pancerzy, przedmiotów codziennego użytku czy biżuterii. W dawnych czasach w obrocie handlowym były monety miedziane o zawartości 86 proc. miedzi i 14 proc. cyny.

3. Patyna to jasnozielony nalot na powierzchni przedmiotów z miedzi i jej stopów powstający pod wpływem czynników atmosferycznych lub wytwarzany sztucznie w celach dekoracyjnych. Pod wpływem dłuższej ekspozycji na tlen i dwutlenek węgla miedź pokrywa się charakterystycznym nalotem, czyli właśnie patyną.

4. Najsłynniejszym przykładem wystąpienia patyny jest Statua Wolności, która wykonana jest z miedzi, ale w wyniku korozji atmosferycznej jej powłoka okryła się patyną, przez co uzyskała piękny, zielonkawy kolor.

5. Największe pokłady miedzi znajdują się w południowej Ameryce, wiele miedzi można spotkać również w Kanadzie i w centralnej Afryce.

6. Miedź i stopy miedzi są niezwykle wytrzymałe i odporne na działanie upływającego czasu. W starożytnym Egipcie rury wodociągowe wykonane były z miedzi. Archeolodzy obliczyli, że próbki pobrane z egipskich świątyń datowane na 2750 p.n.e. do dziś zachowały się w dobrym stanie. Także starożytni Rzymianie używali miedzianych rur. Ponadto miedź jest idealnym materiałem do wyrobu narzędzi i broni. 

7. Z miedzi powstaje większość instalacji elektrycznych, uzwojenia elektromagnesów, transformatorów i silników. 

8. Miedź jest bardzo wygodna w użyciu, miękka, podatna na obrabianie, można ją ciąć, kuć, wyginać lub lutować w niewysokiej temperaturze. Można z niej wykonać zarówno ogromne arkusze, jak i cienki drut, robi się z niej rury do instalacji wodnych, gazowych czy grzewczych. 

9. Blisko 65 proc. wytwarzanej miedzi jest zużywane w przemyśle elektrycznym. Miedź ma najwyższą przewodność elektryczną właściwą spośród wszystkich metali, z wyjątkiem srebra. 25 proc. całej wyprodukowanej miedzi jest zużywane w budynkach z przeznaczeniem na instalacje rurowe, pokrycia dachowe i okładziny elewacyjne. Miedź jest niezbędna w transporcie: w pociągach, tramwajach, samochodach osobowych i ciężarowych, a udział transportu w zużyciu miedzi wynosi 7 proc. Pozostałe 3 proc. miedzi znajduje zastosowanie jako materiał na bilon, rzeźby, instrumenty muzyczne i naczynia kuchenne.

10. Miedź może być powtórnie przetwarzana bez żadnej utraty jakości. Około 40 proc. zapotrzebowania Europy na miedź jest pokrywane miedzią pochodzącą z recyklingu.

11. Miedź wykorzystywana jest również w medycynie, ponieważ znane są jej właściwości bakteriobójcze. Badania niezbicie wykazały, że miedź niszczy szkodliwe bakterie, drobnoustroje, patogeny, pleśnie, grzyby i wirusy, które wchodzą w kontakt z miedzianymi narzędziami. W niektórych placówkach medycznych oraz w sektorach zdrowia publicznego przyjmujących pacjentów szczególnie narażonych na działanie drobnoustrojów montowane są instalacje miedziane.

12. Tradycyjnym zajęciem romskiej grupy etnicznej, zwanej kelderaszami (kelderari – z języka rumuńskiego: „kotlarz”) jeszcze 70 lat temu było kotlarstwo i konserwacja naczyń miedzianych. Dawniejsi kelderasze zajmowali się wyrobem niedzianych garnków, kociołków i patelni, jednak z czasem rozwoju przemysłu masowego na takie rękodzieło popyt stawał się coraz mniejszy, więc kotlarze zostali zmuszeni do wprowadzenia zmian w swoim rzemiośle. Dzisiejsi cygańscy kotlarze zajmują się pobielaniem cyną miedzianych kotłów, haków rzeźniczych i wszelkich naczyń wymagających pobielania cyną, a w swoim fachu nie mają sobie równych. Potrafią z niezwykłą precyzją i w szybkim czasie wykonać prace z miedzią. 

13. Wg ajurwedy miedź emituje niezwykle ważną dla naszego zdrowia częstotliwość określaną jako satwiczna (satwiczny, sattwa oznacza czystość, duchowość i pobożność). W ajurwedzie woda przechowana przez noc w naczyniu miedzianym nabiera charakteru satwicznego, czyli: czystego, oczyszczającego i dobrze wpływającego na organizm. W sanskrycie naczynia miedziane mają nazwę tamra („miedź”) i jal („naczynie”). Tamra jal służą do przechowywania wody. 

Wypicie wody, która wystarczająco długo przebywała w naczyniu miedzianym, jest w stanie dać każdemu człowiekowi to, czego potrzebuje, czyli posługując się kategoriami ajurwedy, woda miedziana jest w stanie zrównoważyć wszystkie dosze: vatę, pittę, kaphę. Dosza to nic innego jak określony typ, konstytucja danego człowieka. Pozostawanie w nierównowadze prowadzi do różnych zaburzeń i chorób, a woda miedziana – upraszczając – redukuje nadmiar i uzupełnia niedobór tego, czego akurat w danym momencie potrzebujemy. 

14. Noszenie bransoletek miedzianych może być prostą i niedrogą metodą pozwalającą na złagodzenie codziennego bólu stawów. Polecana jest ona dla osób preferujących połączenie podejścia holistycznego z bardziej konwencjonalnymi metodami leczenia. Codzienne noszenie miedzianej biżuterii może w dłuższej perspektywie pomóc zapobiegać lub chociaż opóźnić wystąpienie bólu stawów. W rzeczywistości absorpcja miedzi przez skórę potencjalnie może skutkować ogólnym wzmocnieniem stawów w naturalny sposób.

15. Miedź znana jest z właściwości antybakteryjnych. Dawniej klamki drzwi wykonane były z miedzi, ponieważ miedziane powierzchnie zabijają 97 proc. wszystkich bakterii. Niektóre szpitale i ośrodki zdrowia zaczęły ponownie używać miedzianych uchwytów i odnotowały znaczny spadek infekcji. Innym tradycyjnym zastosowaniem miedzi jest wrzucanie miedzianych monet w dno studni, rzek lub stawów w celu zabicia szkodliwych bakterii i poprawy jakości energetycznej wody. 

16. Miedź odgrywa ważną rolę w życiu ośmiornic i innych bezkręgowców. Za sprawą tego pierwiastka zwierzęta te produkują hemocyjaninę pełniącą funkcję analogiczną do hemoglobiny. Naukowcy wykorzystują hemocyjaninę w celach medycznych.

17. Jeden z rodzajów hemocyjaniny jest używany jako nośnik szczepionek, a także wykorzystuje się go w badaniach nad ludzkim układem immunologicznym i rakiem. Ponieważ wytworzenie molekuły hemocyjaniny w laboratorium nie jest możliwe, jedynym źródłem tego rodzaju hemocyjaniny jest izolowanie jej ze stawonoga zagrożonego wyginięciem – skrzypłocza.

Skrzypłocze wykorzystują hemocyjaninę do przenoszenia tlenu przez swoją krew, która ze względu na obecną miedź jest niebieska. Taka krew zawiera amebocyty pełniące podobną funkcję jak nasze białe krwinki w obronie organizmu przed patogenami. Istnieje duże zapotrzebowanie na krew skrzypłoczy. Są one zabierane ze środowiska wodnego, wykrwawiane i następnie wypuszczane z powrotem do morza. W tym celu rocznie zbiera się około 500 000 skrzypłoczy.

18. Miedź odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu różnych enzymów i białek. Ludzkie ciało kumuluje do 10 g miedzi, z czego 90 proc. ulokowane jest w białku krwi zwanym ceruloplazminą (ferroksydazą). Dorosły człowiek potrzebuje dziennie ok. 1 g miedzi, którą może pozyskać z pożywienia.

19. Miedź jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania kilku enzymów miedzi uczestniczących w ważnych procesach metabolicznych. Bierze udział w oddychaniu komórkowym, w dojrzewaniu hormonów peptydowych, pomaga w eliminacji wolnych rodników, pełni istotną funkcję w sieciowaniu kolagenu, elastyny i keratyny, uczestniczy w produkcji melaniny oraz bierze udział w homeostazie żelaza. Ponadto miedź odgrywa rolę w regulacji rytmu dobowego i może być również niezbędna do prawidłowego procesu krzepnięcia krwi oraz angiogenezy.

20. Niedobór miedzi w organizmie powoduje częściowe odbarwienie włosów i ich przedwczesne siwienie. Przy bardzo dużych niedoborach miedzi można wręcz nagle osiwieć. Optymalny poziom miedzi w organizmie jest niezbędny do prawidłowego uformowania się łodygi włosa. Dzięki temu pierwiastkowi śladowemu włosy są sprężyste i silne, z kolei niedobór prowadzi do osłabienia włosów, odbarwienia i rozdwajania się końcówek. Podobno włos może siwieć przez chwilę, a gdy człowiek upora się ze stresującą sytuacją, wrócić do normalnego koloru. Można więc wnioskować, że wyrównując niedobory miedzi, można przywrócić włosom dawną formę.

21. Wegetarianie i weganie z pewnością nie mogą narzekać na niedobory miedzi, jednak koniecznie trzeba pamiętać o tym, że miedź i cynk konkurują ze sobą o ten sam cykl przemian i aby pozostać przy zdrowiu należy te dwa mikroelementy suplementować w odpowiednich proporcjach. Prawidłowe proporcje cynku do miedzi to: 10:1. Cynk i miedź rywalizują ze sobą o te same ścieżki metaboliczne, są wzajemnymi antagonistami, przez co zbyt duże stężenie miedzi blokuje optymalne wchłanianie cynku.

22. Innymi źródłami miedzi niż pokarmy są suplementy, również prenatalne, środki i spirale antykoncepcyjne. Pokarmy można wzbogacać o miedź, używając podczas ich przygotowywania garnków, czajników, naczyń miedzianych – szczególnie zaobserwować to można w kulturze cygańskiej.

23. Analiza pierwiastkowa włosa wydaje się najbardziej miarodajną metodą diagnostyczną pozwalającą ocenić ilość pierwiastków i ich proporcje względem siebie nawet na kilka miesięcy wstecz. Planując suplementację mineralno-witaminową powinno się mieć wiedzę, w jaki sposób to robić oraz należy przeprowadzić wcześniej badania diagnostyczne pozwalające ocenić poziom pierwiastków w organizmie.

24. Choroba Wilsona to  choroba z nadmiaru miedzi rozwija się od momentu urodzenia, jednak jej pierwsze objawy manifestują się najczęściej w dzieciństwie lub młodości – od 5. do 35. roku życia – rzadziej w wieku późniejszym. Przyczyną choroby jest genetycznie uwarunkowany dziedziczony defekt białka transportującego miedź – ceruloplazminy – zlokalizowanej w błonie komórek wątrobowych (hepatocytach). Leczenie choroby Wilsona polega na usuwaniu nadmiaru miedzi z organizmu. Dostępne metody terapii to zahamowanie wchłaniania i eliminacja miedzi oraz, w niektórych okolicznościach, przeszczepienie wątroby. 

25. Choroba Menkesa to choroba z niedoboru miedzi. Jest śmiertelnym, wieloukładowym zaburzeniem metabolizmu miedzi. Jest to choroba dziedziczona jako recesywna cecha sprzężona z chromosomem X, więc przeważnie dotyka ona chłopców. Kobiety są zazwyczaj bezobjawowymi nosicielkami.

Choroba Menkesa jest postępującą chorobą, która w ciężkich postaciach prowadzi do śmierci we wczesnym dzieciństwie. Niektóre dzieci przeżywają więcej niż 5 lat. Leczenie w dużej mierze polega na łagodzeniu objawów, właściwa i uważna opieka medyczna jest ważnym czynnikiem wydłużającym przeżycie. Jeśli do tego włączy się skrupulatne i we właściwy sposób podawanie miedzi (niedoustnie), pacjent może dożyć 13 lat, a z doniesień wynika, że wielu chorych z ciężką postacią choroby żyje nawet dłużej.

Opracowała Agata Majcher