Miód jest produktem odżywczym i leczniczym. Regularne spożywanie produktów pszczelich może warunkować działania lecznicze. Wspomniany miód ma wiele zalet, lecz rzadko mówi się o tej drugiej stronie medalu, czyli o uczuleniach. 

Definicja alergii 

Alergia, zwana inaczej nietolerancją, oznacza nadmierną reakcję organizmu przy kontakcie z alergenami. Do alergenów zalicza się między innymi składniki żywności (orzeszki ziemne, jaja), leki (antybiotyki, np. penicylina), drożdże, pleśnie, kurz, jad owadów błonkoskrzydłych, czy pyłki roślinne. U zdrowych osób kontakt z wymienionymi czynnikami nie wywołuje objawów ani uczulenia. Alergie możemy podzielić na całoroczne, których przykładem jest kurz, i okresowe, takie jak pyłki traw.

Do najczęstszych objawów zalicza się zaburzenia dermatologiczne ze strony układu pokarmowego oraz układu oddechowego:

• swędzenie nosa,
• wydzielina z nosa,
•  kichanie,
• łzawienie oczu,
• pokrzywka na skórze.
  
  

Najcięższą postacią alergii jest wstrząs anafilaktyczny, który polega na reakcji wielu narządów na kontakt z alergenem, może prowadzić do utraty przytomności i warunkować śmierć. 

Alergia na pyłek kwiatowy zawarty w miodzie

Znane są badania prowadzone na niemowlętach karmionych mlekiem matki, do którego dodano 5 proc. miodu pszczelego. W grupie 52 niemowląt tylko u 5,8 proc. przypadków wystąpiła alergia. Naukowcy fakt ten tłumacza w ten sposób, że niemowlęta te były genetycznie obciążone alergią pokarmową. Z doniesień naukowych wynika, że na prawie 4 tys. pacjentów zgłaszających się do szpitala z powodu alergii, tylko 7 osób miało alergię na miód i pyłki roślinne. Jak wiadomo, w miodzie występują pyłki pochodzące z roślin nektarodajnych. Co więcej, w miodzie można spotkać również pyłki roślin nienektarodajnych, takie jak: pyłki traw, brzozy czy babki lancetowatej. Wspomniane pyłki unoszą się w powietrzu i warunkują alergię wiosną. W przypadku alergii na miód najczęściej pojawiają się: biegunka, bóle brzucha i wymioty. Ponadto może wystąpić świąd skóry, duszność, kaszel, pokrzywka, bóle głowy, obrzęk błon śluzowych nosa czy anafilaksja. Zazwyczaj wspomniane objawy pojawiają się najczęściej, lecz z różnym stopniem nasilenia. 

Profesor Bogdan Kędzia i Elżbieta Hołderna-Kędzia (2006) cytują badania, które przeprowadzono na 416 ochotnikach (mężczyźni w wieku 19–24 lat). Mężczyźni otrzymali na czczo, co 4 dni, 25 g miodu wielokwiatowego (stanowiącego mieszankę pyłków roślin wielokwiatowych), spadziowego (obecność pyłków roślin nienekatrujących, wiatro- i owadopylnych) oraz akacjowego (miód z robinii akacjowej). Okazuje się, że u ponad 11 proc. mężczyzn wystąpiła alergia – w tym 15 osób na pyłek wielokwiatowy i 29 osób na pyłek traw. Wyniki zostały potwierdzone testami skórnymi.

Niebezpieczne ziarna pyłków

Do ziaren pyłków, które najczęściej powodują alergie, zalicza się pyłki roślin owadopylnych: słonecznik (Helianthus sp.), bylica (Artemisia sp.), mniszek (Taraxacum sp.) czy nawłoć (Solidago sp.). Ponadto alergię wywołują ziarna pyłku traw, tymotka siewna (Phleum pratense) oraz pyłki drzew – brzoza brodawkowata (Betula verrucosa) i leszczyna pospolita (Corylus avellana). 

Reasumując, alergię na miód wykazują osoby uczulone na pyłki kwiatowe. Trzeba pamiętać, że miód jest mieszanką wielu pyłków kwiatów – nawet miód odmianowy. Dla przykładu: miód rzepakowy oprócz pyłku rzepaku zawiera kilka procent pyłku np. śliwy tarniny czy mniszka. Rzadko spotykane jest zaprószenie pyłkiem powyżej 90 proc.  Po spożyciu miodu mogą wystąpić objawy alergii takie jak: biegunka, bóle brzucha, skórna wysypka czy reakcje obronne układu oddechowego. 

Jad pszczeli

Zwierzęta swoiście jadowite charakteryzują się niewielkim rozmiarami, posiadają gruczoły jadowe i narządy raniące. Gruczoły jadowe zlokalizowane są w skórze lub położone są w pobliżu otworu odbytowego. Już w czasach starożytnych wiedziano, że użądlenie owadów błonkoskrzydłych może doprowadzić do tragicznych następstw, co potwierdzają ilustracje w grobowcach faraonów. Największe zagrożenia niesie ze sobą jad błonkoskrzydłych, który może powodować uczulenia. Użądlenie przez pszczołę powoduje miejscowy rumień i obrzęk z towarzyszącym bólem. Natomiast u osoby uczulonej na jad pszczeli mogą wystąpić objawy wstrząsu anafilaktycznego. Jad pszczeli wytwarzany jest przez dwa gruczoły położone w końcowej części odwłoka pszczoły miodnej. Gruczoł większy ma kształt długiej rozwidlonej rurki, zaś drugi – wydłużonego worka. Jest on odpowiednikiem gruczołu kitowego. Wydzielanie jadu rozpoczyna się u młodych pszczół następnego dnia po wygryzieniu. Jakość jadu jest zmienna w zależności od pory roku. Na jesień jad pszczeli posiada najniższy poziom toksyczności, który utrzymuje się przez całą zimę. Pszczoła miodna po użądleniu przeważnie zostawia żądło w ciele ofiary wraz z fragmentem jelita, co powoduje śmierć.

Jad pszczeli składa się z dwóch głównych składników: jadu właściwego i feromonów. Feromony informują pszczoły o zbliżającym się niebezpieczeństwie. Zasadniczy jad pszczeli składa się z białek enzymatycznych (hialurodinazy, fosfatazy kwaśnej, fosolipazy A2 i peptydów). W skład jadu pszczelego wchodzi histamina. Ten organiczny związek chemiczny rozszerza naczynia krwionośne i powoduje tym samym spadek ciśnienia tętniczego krwi. 

W jadzie pszczelim znanych jest 12 alergenów (ryc. 2). Najważniejsze z nich to: fosfalipaza A2, hialuronidaza, kwaśna fosfataza oraz melittyna (Matysiak i in., 2017). 

Ryc. 1 Alergeny jadu pszczelego (na podstawie Matysiak i in., 2017)

Objawy kliniczne po użądleniu przez pszczołę są zależne od miejsca użądlenia. Dla przykładu: okolice oka – zaczerwienienie spojówek, łzawienie, świąd; nos – kichanie, świąd, wyciek wodnistej wydzieliny; skóra – pokrzywka, świąd. Na jad pszczeli mogą reagować różne układy:

• układ nerwowy (bóle i zawroty głowy, omdlenia, drgawki),
• układ krążenia (tachykardia, spadek ciśnienia, arytmia, zawał serca, zatrzymanie krążenia),
• układ pokarmowy (nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha),
• dolne drogi oddechowe (skurcz oskrzeli, duszność, sinica, zatrzymanie oddychania).
  
  

Użądlenia owadów błonkoskrzydłych, w tym robotnicy pszczoły miodnej, również może warunkować alergię ze względu na specyficzny skład jadu. Naturalne jest zaczerwienienie i ból, które ustępują po 48 h. Nadmierna opuchlizna i inne dolegliwości wymagają natychmiastowej pomocy lekarza. W przypadku utraty przytomności należy podać adrenalinę.

Opracował mgr Maciej S. Bryś

Literatura:

1. Kędzia B. i Hołderna-Kędzia E., Alergenne działanie miodu pszczelego, 2006, 59, 1, 257–263.

2. Matysiak J., Kokot Z. J., Matysiak J., Alergia na jad pszczeli u pszczelarzy, 2017, 22, 1, 5–11.