Wiele osób decyduje się na posiadanie zwierząt, ponieważ dzięki temu poprawia się ich samopoczucie. Mają towarzystwo, czują się potrzebni i kochani. Zwierzęta też pobudzają ludzi do aktywności, zabawy, a także poprawiają humor, co wpływa pozytywnie na naszą psychikę oraz formę fizyczną. Zwierzak często traktowany jest jak najlepszy przyjaciel i członek rodziny. Już w czasach starożytnych uważano, że przebywanie w ich towarzystwie wpływa na lepszą formę, a nawet możliwość wyleczenia niektórych dolegliwości.

Dobroczynne oddziaływanie zwierząt na człowieka postanowiono zdefiniować w połowie XX wieku. Narodziła się animaloterapia inaczej określana jako „zooterapia“.  

Pojęcie animaloterapii

Animaloterapia, czyli zooterapia, jest terapią, w której kluczowy jest kontakt ze zwierzętami. Wspomaga leczenie na płaszczyźnie psychicznej, niepełnosprawności fizycznej, a także na poziomie społecznym. Ta forma rehabilitacji odbywa się poprzez bezpośredni kontakt, dotyk, obserwację, a także przebywanie w towarzystwie zwierząt.

Terapia skierowana jest do osób z niepełnosprawnością intelektualną, np. zespołem Downa, autyzmem, porażeniem mózgowym, opóźnieniem w rozwoju. Skorzystać z niej mogą również ludzie niepełnosprawni ruchowo, z problemami motorycznymi, niedorozwojem mięśniowym oraz po urazach i chorobach na tle fizycznym, a także z uszkodzonym narządem wzroku (niewidzący i niedowidzący) oraz słuchu (głusi i niedosłyszący). Kontakt ze zwierzęciem jest też zalecany tym, którzy mają problemy z dostosowaniem się do norm społecznych.

To warto wiedzieć

W 1958 roku na podstawie własnych doświadczeń amerykański psychiatra Boris Levinson wysnuł teorię dobroczynnej roli zwierząt w leczeniu osób z zaburzeniami psychicznymi. Później na jego wnioskach Elizabeth i Sam Corson stworzyli psychoterapię z udziałem zwierzęcia.    

Programy animaloterapii

Metody, które wykorzystuje się w animaloterapii to:

•    Animal-assisted activities (AAA) – zajęcia z udziałem zwierząt

Metoda polega na interakcjach człowieka i zwierzęcia. Panuje atmosfera spontaniczności i zabawy. Terapia ma na celu pobudzić daną osobę do aktywności, ruchu, nawiązania kontaktu ze zwierzęciem. Nie jest ograniczona czasowo. Terapeuci nie robią w czasie sesji żadnych analiz i nie sporządzają opisów reakcji pacjenta.

•    Animal-assisted therapy (AAT) – terapia z udziałem zwierząt

Terapię prowadzi specjalista. Ta metoda ukierunkowuje na konkretny cel i jest dokładnie przemyślana. Podczas sesji prowadzi się zapis efektów, jakie przyniosła i oceny postępów pacjenta.

•    Animal-assisted education (AAE) – edukacja przy udziale zwierząt

Ta forma jest prowadzona zagranicą. W Polsce wchodzi w ramy dwóch wyżej opisanych.
Celem do osiągnięcia jest praca na obszarach niepełnosprawności danej osoby. Pracuje się więc nad rozwijaniem motoryki w różnych zakresach, ćwiczeniem równowagi, funkcji poznawczych, pamięci, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, a także nauką wymowy. Z metody mogą skorzystać też osoby, które mają problemy z poruszaniem się i korzystają z kul lub jeżdżą na wózku.  

Ważną kwestią jest praca nad sferą emocjonalną, niwelowanie stanów lękowych i obaw przed kontaktem z innymi. Stawia się na podnoszenie umiejętności współpracy i działania, np. w grupie. Celem jest także rozbudzenie w uczestniku terapii wiary we własne siły i możliwości oraz nauczenie wyrażania uczuć i mówienia o swoich potrzebach. Przebywanie ze zwierzętami pozwala również na wewnętrzne rozluźnienie napięcia, odpoczynek i umiejętność zrelaksowania się.

Kontakt ze zwierzętami wpływa na zmniejszenie poziomu bólu u osób z różnymi dolegliwościami, a także ze stresem pourazowym. Ich dobroczynne działanie wywołuje też obniżenie tętna i ciśnienia. Zaobserwowano również wzmocnienie układu immunologicznego, poprawę krążenia i ożywienie, zwłaszcza u ludzi starszych.     

Rodzaje terapii

Dogoterapia

Bardzo popularna i skuteczna metoda z udziałem psów. Te czworonogi to jedne z najbardziej towarzyskich i oddanych człowiekowi zwierząt. Bardzo szybko wchodzą w interakcję z ludźmi, chcą ich towarzystwa, są chętne do zabawy i mają dużą cierpliwość.
W terapii pracuje się nad poprawą sprawności pacjentów. Psy skupiają uwagę na sobie i wpływają na poprawę koncentracji oraz wymuszają aktywność. Dobrze też sprawdzają się w przełamywaniu problemów związanych z przystosowaniem się do życia społecznego. Chęć komunikowania się z psem rozwija zasób słów, trenuje wymowę i uczy szybkiego reagowania na działania zwierzęcia.

Spacerowanie i zabawa z psem poprawiają ogólną kondycję oraz przyspieszają krążenie. Serce lepiej funkcjonuje, co minimalizuje jego problemy, choroby i ryzyko zawału. Łatwiej jest zgubić zbędne kilogramy, obniżyć ciśnienie krwi i wpłynąć na lepszą mobilność oraz rozruszanie stawów. Poza tym kontakt z czworonogiem sprawia, że samopoczucie jest na dużo lepszym poziomie. Profilaktycznie takie zajęcia z psami mogą zapobiec wystąpieniu nerwic, a także dać ukojenie nerwom i skutecznie walczyć ze stresem. Dogoterapię stosuje się przy chorobach neurologicznych. Ma ona też na celu nawiązanie więzi z czworonogiem, co wpływa na szybszą rehabilitację pacjenta.  

Hipoterapia

To terapia z udziałem konia. Sesje polegają na jeździe konnej, wykonywania na zwierzęciu różnych ćwiczeń oraz przebywania z nim. Ważnym elementem terapii jest nawiązanie więzi emocjonalnej z koniem.

Hipoterapia doskonale nadaje się dla osób ze schorzeniami związanymi z układem ruchu. Kontakt z koniem wpływa też na poprawę samopoczucia i kondycji psychicznej. Taką psycho-ruchową terapię zalecał sam Hipokrates, twierdząc, że działa ona korzystnie na ciało, a nawet może łagodzić wiele dolegliwości, które utrudniają życie.

Hipoterapia jest też formą gimnastyki wzmacniającej napięcie mięśni pozwalającej na zwiększenie sprawności, a nawet korygującej postawę. Głównie stosuje się ją nawet u rocznych dzieci, oczywiście pod nadzorem doświadczonego terapeuty.

Z metody tej korzystają również ludzie z wadami wzroku i słuchu. Zalecana jest także  osobom z zaburzeniami psychicznymi, huśtawką nastroju i nieradzącymi sobie z panowaniem nad emocjami.

Felinoterapia

Terapia z udziałem kotów. Pierwszy człon nazwy pochodzi od greckiego słowa felis, czyli kot. Jest przeznaczona dla osób praktycznie w każdym wieku. Zalecana zarówno przy niepełnosprawności dotyczącej sfery fizycznej, jak też psychicznej. Metoda ta polega na kontakcie ze zwierzęciem. Obserwowaniu jego zachowania, głaskaniu, zabawy z nim, opowiadaniu o jego zwyczajach, a także opiece. Pacjent może karmić kota, czyścić kuwetę – usuwać odchody i żwirek, a także dokładać nowy.  

Felinoterapia jest stosowana u dzieci z zespołem Downa, z autyzmem (bardzo popularna terapia w Szwecji), nadpobudliwych, z zahamowaniami społecznymi i nieśmiałych w kontaktach z innymi oraz z lękami. Koty nie ekscytują się tak jak psy i tak jak one nie wyrażają swoich emocji oraz radości. Zachowują się zupełnie inaczej. Kontakt z kotami działa wyciszająco i uspokajająco, dlatego wykorzystuje się je w terapii z osobami, a zwłaszcza młodzieżą, która wykazuje zachowania aspołeczne i agresywne. Zwierzęta te mogą przez długi czas poddawać się pieszczotom – prawie bez ruchu – co wpływa relaksująco na osoby, które się nimi zajmują.

Felinoterapia jest też formą terapii wśród osadzonych w więzieniach. Przynosi dobre skutki w zakresie poprawy zachowania więźniów, studzenia ich emocji i poprawiania kontaktów z innymi ludźmi. Może wpływać na łagodzenie konfliktów i zadrażnień.

Pozostałe rodzaje animaloterapii:

•    delfinoterapia – zajęcia z delfinami, które polegają na zabawie z tymi ssakami oraz pływaniu z nimi;
•    alpakoterapia – zajęcia z alpakami polegające na kontakcie ze zwierzętami, pielęgnacji, głaskaniu, karmieniu i wspólnych spacerach;
•    pet therapy – terapia polegająca na przebywaniu i kontakcie z różnymi zwierzętami, np. ze świnkami morskimi, królikami, chomikami itp.

Opracował Jarosław Cieśla