Człowiek od wieków oddawał się sztuce z różnych powodów. Artyści tworząc swoje dzieła, pokazują co im w duszy ,,gra”. Uruchamiają wyobraźnię, przedstawiając odbiorcom, jak widzą świat, rzeczywistość, a także projektując formy nierealne, które podpowiada im ich fantazja. Sztuka i tworzenie pozwala oderwać się od codzienności, stanowiąc od niej odskocznię, a czasami lekarstwo na problemy. Uwalnia emocje lub je wycisza, uspokaja, a czasami pobudza do działania. Wpływa nie tylko na psychikę, ale również może poprawić zdrowie fizyczne, dlatego bywa wykorzystywana jako terapia. Leczenie przez sztukę określa się jako  arteterapia. Na czym dokładnie polega?  

Czym jest arteterapia?

Arteterapię określa się też jako „artterapię“, a jej nazwa to połączenie angielskich wyrazów art i therapy, co oznacza „leczenie poprzez sztukę“. To forma psychoterapii, podczas której narzędziami leczenia są dziedziny artystyczne. Osoby biorące w niej udział wykorzystują różne formy. Wykonuje się: rysunki, grafiki, tworzy obrazy malarskie, a także rzeźby z rożnych mas plastycznych. Uczestnicy takich zajęć mogą też wykonywać: fotografię, plakaty, wycinanki, origami, jak również kompozycje z wykorzystaniem kwiatów i roślin. Terapie  obejmują też czytanie książek, w szczególności bajek i ich omawianie, zajęcia  muzyczne, śpiew, granie na instrumentach, taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, tworzenie filmów oraz  spektakli teatralnych i pantomimicznych. W związku z tym do rodzajów arteterapii zalicza się:

a)wykorzystywanie sztuk plastycznych, takich jak: malarstwo, rzeźbiarstwo, rysowanie,  grafika, dekoratorstwo, ikebana, wzornictwo, zdobnictwo; b)muzykoterapię; c) biblioterapię; d) kulturoterapię; e) filmoterapię; f) teatroterapię; g) choreoterapię; h) bajkoterapię;
i) hortikuloterapię (leczenie za pomocą ogrodów); j) terapię zajęciową.

Leczenie sztuką odbywa się zarówno w formie indywidualnej, jak też na zajęciach grupowych.

Poznanie siebie i zrozumienie swoich możliwości

Arteterapia pomaga lepiej zrozumieć samego siebie. Oprócz celu poznawczego ma też za zadanie odkrywanie swoich możliwości i osobisty rozwój. Poprzez sztukę można też ustalić przyczynę własnych problemów na poziomie psychicznym, a przede wszystkim zmienić podejście na bardziej pozytywne. Nowe dziedziny mogą otworzyć przed uczestnikiem terapii nieznane dotąd możliwości i inaczej spojrzeć na to, co do tej pory wydawało się zbyt trudne i skomplikowane. Poza tym terapeuta celowo kreuje pewne sytuacje, nakreśla zadania, które sprzyjają samorealizacji osób biorących w niej udział.  

Istotnym założeniem arteterapii jest to, że nie liczy się talent w kierunku sztuki, a uczestnik takiej terapii nie musi przejawiać zdolności w danej dziedzinie. Nie trzeba być muzykiem, plastykiem, aktorem czy też posiadać innych umiejętności, żeby wziąć udział w takich sesjach. Jakość tworzonych ,,dzieł“ i ich estetyka nie odgrywają kluczowej roli. Liczy się to, jaki efekt mają one przynieść osobie poddawanej terapii.

Cele arteterapii  

Arteterapia ma na celu zrozumienie potrzeb emocjonalnych danego człowieka. Ważne jest też zapanowanie nad negatywnymi emocjami, niwelowanie uczucia niezadowolenia i frustracji. Pracuje się nad uspokojeniem i hamowaniem wybuchów agresji oraz złości. Istotą jest znalezienie równowagi psychicznej. Bardzo ważna jest także integracja z innymi, otwarcie na ludzi, świat. Liczy się również pokonywanie wewnętrznych obaw i panowanie nad lękami, uczuciem niepokoju, paniki.

Arteterapia jest stosowana u osób zmagających się z depresją, a także nerwicami. Chodzi także o odreagowanie stresu i wewnętrznego napięcia. Uczestniczenie w zajęciach artystycznych ma również na celu podnieść samoocenę, uwierzyć w siebie i nauczyć się realizować własne marzenia oraz dążenia. Daje możliwość poszerzenia swojej wiedzy, zmierzenia się z dziedziną, która wcześniej nie była w obszarze zainteresowania uczestnika terapii. Pozwala na rozwój osobisty i zdobycie nowych umiejętności oraz poszerza horyzonty. Na wyższy poziom podnosi się wrażliwość emocjonalna.

Arteterapia daje też możliwości rozwinięcia zdolności manualnych. Ćwiczenia ruchowe poszerzają zakres ruchu, przyspieszają krążenie, wpływają na lepszą mobilność stawów i kondycję ogólną, co prowadzi do poprawy zdrowia. Ruch pozytywnie wpływa zarówno na ciało, jak też sferę psychiczną i umysłową. Poprawia się praca mózgu i funkcjonowanie układu nerwowego.
 
Arteterapia poprzez zajęcia grupowe pozwala na kontakt z innymi. Wymiana poglądów, interakcje z uczestnikami terapii uspołecznia i socjalizuje. Osoby, które do tej pory unikały i wręcz obawiały się kontaktów z ludźmi, mogą zrozumieć, że bliskość, rozmowy, wspólny cel – to wszystko daje wiele radości i satysfakcji. Rośnie samoocena, dana osoba staje się śmielsza i odważniejsza w kontaktach z innymi.
Sztuka oraz pozytywne emocje wpływają na lepsze usposobienie. Obcowanie ze sztuką i zajmowanie się nią w sposób bezpośredni daje odprężenie. To zarówno forma rozrywki, jak i odpoczynku psychicznego.

Komu może pomóc arteterapia?

Leczenie sztuką jest skierowane zarówno do dorosłych, jak też do dzieci. Stosuje się je w przypadku osób zmagających się z depresją, a także po ciężkich życiowych przeżyciach i traumach. Terapia ma też pomóc ludziom, którzy doświadczyli przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej oraz zmagają się z lękami. Jest też zalecana w przypadku niepełnosprawności intelektualnej, autyzmu oraz zaburzeń psychicznych.

Arteterapia jest także formą resocjalizacji. Ma pomagać pozbyć się zachowań aspołecznych i destrukcyjnych. Stosuje się ją także w przypadku osób zmagających się z uzależnieniami.

Zalecana jest też ludziom wycofanym, stroniącym od towarzystwa  i mającym problemy z komunikacją werbalną z innymi. To też forma socjalizacji. Arteterapeuci często pracują z dziećmi i osobami autystycznymi. Terapię stosuje się również jako metodę zwalczania stresu. Przynosi uspokojenie i daje odprężenie od codziennych obowiązków.

Opracował Jarosław Cieśla