Beta-karoten to naturalny pigment występujący w roślinach, który nadaje im czerwony, pomarańczowy i żółty kolor. Beta-karoten jest karotenoidem prowitaminy A, co oznacza, że organizm może przekształcić go w przewodzie pokarmowym w witaminę A (retinol). Nazwa „karoten” pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego marchew (carota). Beta-karoten został przypadkowo odkryty przez niemieckiego chemika, Heinricha Wilhelma Ferdinanda Wackenrodera, który związek wyizolował z marchwi w 1831 roku. Naukowiec poszukiwał naturalnych środków przeciwrobaczych, a odkrył beta-karoten, który po rozpuszczeniu w tłuszczach dawał „piękny żółty kolor”.

Czym są karoteny i jaka jest ich funkcja

Karoteny to fotosyntetyczne pigmenty ważne do zaistnienia fotosyntezy – charakterystycznego zjawiska występującego u roślin. Karoteny więc syntetyzowane są przez rośliny, natomiast ludzie i zwierzęta (z wyjątkiem niektórych mszyc i przędziorków) ich nie wytwarzają. Karoteny występują w roślinach w dwóch podstawowych formach oznaczonych literami alfabetu greckiego: alfa-karoten (α-karoten) i beta-karoten (β-karoten). Występują także formy gamma-, delta-, epsilon- i zeta-karoten (γ, δ, ε i ζ-karoten). Karoteny są węglowodorami (nie zawierają tlenu). Są rozpuszczalne w tłuszczach i nierozpuszczalne w wodzie. Beta-karoten jest najbardziej powszechną formą i można go znaleźć w żółtych, pomarańczowych i zielonych liściastych owocach oraz warzywach. Zadaniem karotenów jest ochrona komórek roślinnych przed niszczącym działaniem światła ultrafioletowego. Im bardziej intensywnie wybarwiony jest owoc lub warzywo, tym więcej roślina zawiera β-karotenu.

Beta-karoten to ważny przeciwutleniacz

Oprócz tego, że służy jako dietetyczne źródło prowitaminy A, beta-karoten jest również przeciwutleniaczem, który odgrywa istotną rolę w utrzymaniu naszego zdrowia. Przeciwutleniacze są związkami neutralizującymi niestabilne cząsteczki zwane wolnymi rodnikami. Zbyt duża liczba wolnych rodników w organizmie zaburza homeostazę, prowadząc do uszkodzenia komórek i tkanek, wywołując stres oksydacyjny. Ten z kolei przyczynia się do rozwoju niektórych chorób przewlekłych. Beta-karoten zmniejsza i zapobiega powstaniu stresu oksydacyjnego w organizmie. Związek ten ma udowodnione działanie wspierające zdrowie na wielu polach. Oprócz działania antyoksydacyjnego beta-karoten jest związkiem znanym ze swoich właściwości przeciwnowotworowych.

Beta-karoten w diecie

Beta-karoten jest ważnym składnikiem diety i istotnym źródłem witaminy A. Związek ten najintensywniej koncentruje się w owocach i warzywach o barwie czerwonej, pomarańczowej lub żółtej, jak również występuje w ciemnozielonych warzywach liściastych lub innych zielonych warzywach i owocach, które zawierają sporą ilość tego przeciwutleniacza.

Aby zwiększyć stężenie beta-karotenu w marchewce, warto pamiętać, że gotowana dostarcza więcej karotenoidów niż surowa. Dodanie oliwy z oliwek może również zwiększyć biodostępność karotenoidów, ponieważ beta-karoten jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach, dlatego spożywanie tego składnika odżywczego z tłuszczem poprawia jego wchłanianie.

Spożywcze źródła beta-karotenu to np.: marchew, jagody goji, melon kantalupa, mango, czerwona papryka, papaja, szpinak, jarmuż, bataty, pomidory, kwiaty mniszka lekarskiego, morele, pomarańcze, brokuły lub  dynia.

Uwaga na syntetyczny beta-karoten

Niektóre suplementy diety mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka płuc i prostaty u palaczy papierosów. Owoce i warzywa bogate w naturalny beta-karoten wykazują działanie przeciwnowotworowe. Jeśli chodzi o wybór suplementów diety, najlepiej poszukać beta-karotenu całkowicie roślinnego, naturalnego, a nie syntetycznego.

Skóra koloru pomarańczowego, co to może oznaczać?

Zdarza się, że po przedawkowaniu soku z marchwi skóra nabiera koloru pomarańczowego. Hiperkarotenemia (nadmiar karotenu) jest niegroźnym zjawiskiem, ponieważ karoten nie jest toksyczny. Inaczej jest w przypadku przedawkowania witaminy A, które już jest groźne. Hiperkarotenemię można odróżnić od żółtaczki po tym, że twardówka oka pozostaje biała.

Opracowała Agata Majcher