Ból brzucha to niespecyficzny, subiektywny objaw występujący w obrębie jamy brzusznej. Ból w okolicach brzucha może być spowodowany zarówno dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, jak również za objaw bólu brzucha mogą odpowiadać narządy innych układów (np. ból podczas menstruacji lub ucisk w obrębie kręgosłupa).

Ból brzucha

W zależności od rodzaju unerwienia, narządy jamy brzusznej (trzewia brzuszne) na niektóre bodźce są wrażliwe, a na niektóre nie. Pobieranie pewnych tkanek do badania, poprzez nacinanie, szczypanie, rozrywanie lub zgniatanie trzewi brzusznych – jakkolwiek by to nie brzmiało – nie wywołuje bólu, a rozciąganie, rozdęcie czy napięcie ścian – już tak.

Najsilniej ból odczuwany jest w okolicy narządów w kształcie umięśnionej rury, czyli: w przełyku, żołądka, jelit lub przewodów żółciowych. W przypadku nieunerwionej wątroby ból określa się jako: „rozdęcie”, „powiększenie” i „rozciągnięcie” otaczającej ją otrzewnej. Wątroba jako narząd miąższowy sama w sobie nie boli, ale gdy niedomaga, odczuwać to można jako ucisk, kłucie lub skurcze.

Ból trzewny często określany jest jako: „tępy”, „gniotący”, „palący” lub „kurczowy”, ze względu na czas trwania klasyfikuje się go jako: ostry (o nagłym początku, ustępuje po usunięciu przyczyny), nawracający (pojawia się okresowo) i przewlekły (trwający dłużej niż trzy miesiące).

Ze względu na swą różnorodność ból brzucha został odpowiednio skatalogowany w oparciu o: stopień nasilenia, czas trwania, rodzaj, lokalizację, brany jest także pod uwagę aspekt, czy wraz z nim występują dolegliwości towarzyszące. Kluczowa jest samoobserwacja, ponieważ charakter bólu może dostarczyć wielu ważnych wskazówek.

Sytuacje alarmowe

Tylko 5 proc. chorych z ostrym bólem brzucha wymaga pilnej interwencji szpitalnej i przeprowadzenia operacji. Istnieją charakterystyczne objawy, które powinno się uznać za niepokojące i pilne.
Oto one:

• ostry ból brzucha z wymiotami lub nagłym zatrzymaniem gazów lub stolca – możliwa niedrożność (tzw. ostry brzuch);
• żółtaczka, guzy w brzuchu, zmiany w okolicach odbytu;
• krew w stolcu, przewlekły ból brzucha – możliwy nowotwór jelita grubego lub zapalenie jelit;
• utrata masy ciała i przewlekły ból – możliwy nowotwór lub zapalenie jelit;
• ból brzucha w nocy, budzący chorego.

O czym może świadczyć ból ostry

Ostry ból brzucha jest sygnałem ostrzegawczo-obronnym, którego nie wolno bagatelizować. Najczęściej jest objawem choroby zagrażającej zdrowiu lub życiu, o ostrym przebiegu.

Przykłady ostrego bólu brzucha:

• perforacja wrzodu żołądkowego,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• perforacja lub niedrożność jelit,
• ostre stany zapalne (np. trzustki),
• zapalenie lub perforacja uchyłków jelita grubego,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego, wątroby, dróg żółciowych, pęcherza moczowego,
• kolka żółciowa,
• zakrzepica żył wątrobowych, żył trzewnych,
• pęknięcie śledziony,
• kamica moczowa,
• ciąża pozamaciczna,
• skręt jądra,
• zapalenie przydatków,
• nadwrażliwość pokarmowa,
• zatrucie toksynami (np. muchomorem sromotnikowym, rtęcią, ołowiem, pleśnią),
• choroba wieńcowa serca,
• zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia,
• nadczynność tarczycy,
• ciąża i poród.

O czym może świadczyć ból przewlekły i nawracający

Ból brzucha nawracający pojawia się okresowo, samoistnie lub na skutek czynnika wyzwalającego. Ból jako przewlekły określa się, jeśli trwa on od minimum trzech miesięcy.

Przykłady:

• zespół jelita drażliwego,
• dyspepsja czynnościowa,
• przewlekły zespół bólowy pęcherza moczowego,
• przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, choroba wrzodowa, refluks żołądka,
• kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• nowotwory narządów jamy brzusznej,
• choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• choroby infekcyjne i pasożytnicze jelit,
• przewlekłe zapalenie wątroby,
• celiakia,
• zaburzenia trawienia laktozy,
• endometrioza,
• choroby układu nerwowego: stwardnienie rozsiane, neuropatia po uszkodzeniu rdzenia kręgowego, choroba Parkinsona.

Diagnostyka

Ból brzucha może mieć wiele przyczyn, w ustaleniu których pomocne mogą być badania diagnostyczne.

Do najczęściej wykonywanych należą:

• morfologia krwi – elektrolity, glukoza, mocznik, kreatynina, bilirubina, amylaza, ALT, AST, GGT, ALP,
• EKG,
• badanie stolca na obecność krwi utajonej,
• badanie ogólne i bakteriologiczne moczu,
• USG jamy brzusznej.

W niektórych przypadkach wykonuje się także:

• endoskopię,
• tomografię komputerową,
• rezonans magnetyczny,
• badanie wycinków błony śluzowej.