Mikrokrążenie to sieć drobnych naczyń układu krwionośnego kręgowców. Obejmuje naczynia włosowate, tętniczki, drobne żyłki, naczyńka chłonne i połączenia tętniczo-żylne. 

Zaburzenie naczyń włosowatych mogą przybierać postać:

• objawu Raynauda,
• siności siatkowatej,
• akrocyjanozy,
• bolesnego rumienia kończyn.

1. Objaw Raynauda

Objaw Raynauda to napadowe blednięcie palców rąk lub stóp pod wpływem działania zimna, emocji lub nawet bez konkretnej przyczyny. Zjawisko to opisał w XIX wieku francuski lekarz Maurice Raynaud. Wyróżnia się dwa rodzaje objawu Raynauda:

• Pierwotny – bez uchwytnej, konkretnej przyczyny, występuje w 80 proc. przypadków. Nie powoduje patologicznych zmian w kończynach. Zwykle ma łagodny przebieg.
• Wtórny – dawniej zwano go zespołem Raynauda, a dotyczył on innych chorób, zwłaszcza o podłożu autoimmunologicznym, np.: toczeń układowy, twardzina układowa czy choroby tarczycy. Dochodzi tu do sytuacji powstania silnego skurczu naczyń mogącego doprowadzać do niedotlenienia i niedokrwienia tkanek, skutkując powstaniem przewlekłych zmian patologicznych.

Objaw Raynauda najczęściej występuje u mieszkańców krajów o chłodnym klimacie, choroba stwierdzana jest u 3–20 proc. populacji, najczęściej u kobiet (90 proc. przypadków). Charakterystyczny jest fakt, że pierwotny objaw Raynauda dotyczy młodych dziewcząt (średni wiek to 14 lat) z niskim ciśnieniem tętniczym, a 25 proc. przypadków objawów jest przekazywanych dziedzicznie.

Ważne: u młodych kobiet z pierwotnym objawem Raynauda trwającym dłużej niż 2 lata istnieje niewielkie ryzyko rozwinięcia się chorób immunologicznych w przyszłości, lecz pojawienie się objawu u mężczyzn i u starszych kobiet może zwiastować choroby immunologiczne, które mogą się rozwinąć w ciągu kilku lat. 

Z kolei wtórny objaw Raynauda może towarzyszyć wielu chorobom immunologicznym, jednak najczęściej występuje w twardzinie układowej (90 proc.) oraz mieszanej chorobie tkanki łącznej (85 proc. przypadków). 

Fazy choroby, objawy

1. Faza zblednięcia wywołana skurczem drobnych tętnic i tętniczek oraz niedokrwieniem tkanek.
2. Faza zasinienia z towarzyszącym uczuciem zdrętwienia i bólem.
3. Faza czynnego przekrwienia – zaczerwienienie, niewielki obrzęk, uczucie pieczenie skóry i gorąca.
   
   

Mogą także wystąpić następujące objawy:

• nagłe zblednięcie palców z uczuciem mrowienia;
• napadowe sinienie kończyn i ból palców, zwłaszcza w zimie;
• we wtórnym objawie Raynauda mogą się pojawić owrzodzenia i martwica opuszek palców, ale także uszu i nosa;
• zaburzenia czucia;
• wolne gojenie się ran.
  
  

Leczenie niefarmakologiczne

W leczeniu niefarmakologicznym najczęściej stosuje się:

• unikanie ekspozycji na zimno, zabezpieczanie kończyn przed wychłodzeniem;
• zaprzestanie palenie papierosów i ograniczenie napojów zawierających kofeinę;
• kobietom odradza się stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.

Leczenie farmakologiczne

W pierwotnym objawie Raynauda nie stosuje się leczenia farmakologicznego. W cięższych przypadkach i w postaciach wtórnych należy zwrócić uwagę na leczenie choroby podstawowej. W razie nasilenia choroby stosuje się amplodypinę, tadalafil, kwas acetylosalicylowy lub heparynę drobnocząsteczkową.

Rokowanie

Rokowanie jest na ogół dobre, u ponad 30 proc. chorych pierwotny objaw Raynauda ustępuje samoistnie.

2.  Siność siatkowata

Jest to zaburzenie naczynioruchowe, które pojawia się na skórze kończyn. Charakteryzuje się czerwono-sinymi plamami na skórze, które wyglądem przypominają siatkę lub marmur.  

Siność siatkowata może występować naturalnie, fizjologicznie. Wtedy zmiany na skórze spowodowane są niską temperaturą. Po ociepleniu skóry mozaika znika. 

Rodzaje zaburzenia:

• postać klasyczna to łagodna zmiana tworząca na skórze mozaikowe, „zamknięte” wzory, najczęściej zanikające pod wpływem wysokiej temperatury;
• mozaika o wzorach „otwartych” utworzona z lekko wypukłych żyłek skórnych. Brązowawe lub sine przebarwienia;
• siność siatkowata z ogniskami martwicy skóry.

Przyczyny

Etiologia zaburzenia nie jest do końca poznana, prawdopodobnie związana jest z zaburzeniami regulacji nerwowej i metabolicznej naczyń obwodowych. Choroba może być powiązana z innymi schorzeniami, np. zaburzeniami krzepnięcia krwi, toczniem układowym, zatorowością obwodową, cukrzycą, a także może się pojawić po podaniu niektórych leków, np. amantadyny. 

Leczenie

Najlepiej unikać ekspozycji na zimno. Zaburzenie nie wymaga leczenia, chyba że jest objawem innej choroby.

3. Akrocyjanoza

Akrocyjanoza to bardziej defekt kosmetyczny, który nie wymaga leczenia. Jest to niegroźne zaburzenie naczyniowo-ruchowe polegające na stałym zaczerwienieniu palców na skutek przepełnienia włośniczek i żyłek krwią żylną. Naczynia te utraciły zdolność aktywnego skurczu i rozkurczu. Objawy nasilają się pod wpływem ekspozycji ciała na zimno.

4. Bolesny rumień kończyn

Bolesny rumień kończyn, inaczej erytromelalgia, to zaburzenie naczynioruchowe przejawiające się napadowym zaczerwienieniem i ociepleniem kończyn – zwłaszcza palców stóp (rzadziej rąk) z towarzyszącym silnym, piekącym bólem. Zmiany są zwykle symetryczne, czasem mogą również występować na małżowinach usznych i twarzy.

Leczenie

Zaburzenie ma charakter przewlekły, niekiedy szybko postępujący, może pogorszyć jakość życia. Pomocne może być ochłodzenie oraz uniesienie kończyny, unikanie wysokich temperatur oraz intensywnego wysiłku fizycznego. W niektórych przypadkach ulgę mogą przynieść środki uspokajające, a nawet blokada farmakologiczna nerwów. 

Opracowała Agata Majcher

Źródło: 

Choroby układu krążenia [w:] „Medycyna Praktyczna”, redaktorzy działu: A. Budaj, W. Leśniak.