Maczużnik chiński (Cordyceps sinensis) to grzyb z rodziny buławinkowatych spokrewniony z dobrze znanym trującym sporyszem czy chronionym w Polsce maczużnikiem bojowym (Cordyceps militaris). 

Podobnie jak wielu jego krewnych grzyb ten atakuje owady. Maczużnik chiński jest pasożytem gąsienic i poczwarek owadów – zwłaszcza ciem. Strzępki grzyba zabijają gąsienicę i wypełniają jej ciało, po czym w górę wyrasta długi, maczugowaty twór, zwany podkładką. To właśnie on dostarcza leku. W warunkach naturalnych owocniki grzyba zbierane są powyżej 3000 m n.p.m. w Tybecie i w górach Nepalu. Grzyb Cordyceps sinensis pasożytuje na 30 gatunkach gąsienic z rodziny Thitarodes. 

Ciekawostką jest to, że larwy wspomnianej gąsienicy pozostające w pobliżu korzeni rdestu (Polygonum), turzycy (Kobresia) oraz wyki (Astragalus) nie są kolonizowane przez grzyby Cordyceps.

Cordyceps sinensis (kordyceps chiński)

Cordyceps sinensis to najbardziej znany gatunek, który słynie z silnych właściwości leczniczych. Kiedy ludzie używają terminu Cordyceps, często mają na myśli właśnie sinensis. Powszechnie nazywany jest grzybem gąsienicowym, ponieważ wykorzystuje owada jako żywiciela, o czym wspomniałem na początku artykułu. Codyceps sinensis występuje w Azji, na płaskowyżu tybetańskim. Owocnik grzyba uniknął prób udanej uprawy komercyjnej i dlatego jest wysoko ceniony. Coraz trudniej jest go znaleźć. Na tym tle powstają konflikty na obszarach, w których jest zbierany, a jego ceny szybują w górę. Cena 5 USD za gram pod koniec lat 90. wzrosła obecnie do  72 USD! Jeśli znajdziesz suplement, na którym napisano, że zawiera Cordyceps sinensis, najprawdopodobniej  producent się pomylił. 

Zapotrzebowanie na wymienione grzyby jest dziś po prostu zbyt wysokie, aby polegać tylko na dziko zbieranych Cordyceps sinensis – a używanie grzyba w ten sposób jest niezrównoważone zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym.

Cordyceps militaris (maczużnik bojowy)

Na szczęście istnieje gatunek Cordyceps militaris (maczużnik bojowy), który ma profil bardzo zbliżony do opisanego wyżej grzyba – Cordyceps sinensis. W rzeczywistości te dwa grzyby były historycznie używane zamiennie w tradycyjnej medycynie chińskiej. Dzięki współczesnej technologii Cordyceps militaris może być uprawiany w sposób niezawodny i niedrogi. Metoda uprawy nie wymaga użycia owadów. Oznacza to, że grzyb ten może być uważany za wegański produkt, a dodatkowo przynosić takie same korzyści jak Cordyceps sinensis, bez wysokiej ceny lub ekologicznie negatywnego wpływu zbierania na malejące zasoby. Komercyjna uprawa maczużnika bojowego umożliwia suplementację nim na szeroką skalę.

Duża liczba nowoczesnych leków wywodzi się ze świata roślin, grzybów i drobnoustrojów. Aż dziesięć z dwudziestu najbardziej znaczących leków pochodzi ze świata grzybów. Są to: antybiotyki, statyny obniżające poziom cholesterolu, leki immunosupresyjne (cyklosporyna) oraz te psychoaktywne – jak psylocybina. Znane od blisko 1500 lat we wschodniej kulturze grzyby z gatunku Cordyceps stosowane są jako środek przywracający siły i wigor, przy obniżonym libido, chorobach serca, nerek i płuc. Pierwsze właściwości maczużnika odkryli 1500 lat temu himalajscy pasterze bydła i owiec – zaobserwowali, że po zjedzeniu grzyba ich trzoda nabierała wigoru. Reszta świata usłyszała o starochińskim leku w roku 1993 podczas zawodów w Pekinie – wtedy to chińskie biegaczki pobiły rekordy na 10, 15 i 30 km. Wielu podejrzewało doping, ale trener wytłumaczył wysoką formę zawodniczek wysokogórskim treningiem i właściwościami grzyba.

Ekstrakty z maczużnika zwiększają odporność, pomagają pokonać słabość i zmęczenie. Wiele osób sygnalizuje, że ekstrakt z maczużnika wywołuje u nich uczucie jasności umysłu (myśli wydają się bardziej klarowne, a umysł czysty).

W Chinach przeprowadzono setki badań, które potwierdzają pozytywny wpływ grzybów na układ krążenia, układ immunologiczny, hormonalny, oddechowy oraz układ nerwowy. Grzyby z rodzaju Cordyceps są jednymi z najbardziej interesujących gatunków. Wykazują nie tylko działanie stymulujące metabolizm, ale również przeciwnowotworowe oraz zwiększające liczbę cząsteczek ATP.

Ekstrakt z Cordyceps zwiększa wydajność płuc i wykorzystanie tlenu (przyspiesza adaptację komórek do niskiego stężenia tlenu). Według ogólnie dostępnych informacji ekstrakt jest skuteczny w leczeniu zapalenia: oskrzeli, astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Reguluje poziomu glukozy we krwi, pobudza syntezę testosteronu. Kordycepina i ergosterol mają działanie przeciwnowotworowe. Kordycepinie przypisuje się silne działanie antyoksydacyjne i przeciwcukrzycowe. Kwas kordycepinowy zwiększa odporność i metabolizm. Znajdujące się w grzybku substancje z rodziny beta-glukanów działają antyoksydacyjnie i immunostymulująco.

Grzyb został uznany przez Amerykańską Akademię Nauk za produkt pomagający w utrzymywaniu dobrego zdrowia i zapobiegający chorobom.

Jest nutraceutykiem wymienionym w europejskim Novel Food. 

Kiedyś Chińczycy płacili srebrem za te cenne grzyby (czterokrotność wagi grzyba). Obecnie grzyby z rodzaju Cordyceps hodowane są w bioreaktorach. Najwyżej cenione szczepy ze względu na wysoką zawartości kordycepiny to właśnie opisane wyżej: Cordyceps militaris oraz Cordyceps sinensis. Pozostałe czynne składniki to: polisacharydy, D-mannitol, sterole, witaminy A, B, C, E, 16 aminokwasów, dysmutaza nadtlenkowa (SOD) i składniki mineralne. 

Preparaty uzyskiwane z grzybni są stosowane między innymi w terapii nowotworów. Największą liczbę badań klinicznych i przedklinicznych przeprowadzono w Chinach. Ich celem była ocena skuteczności ekstraktu w przypadku astmy, cukrzycy, hipercholesterolemii. Udowodniono, że wodny ekstrakt z Cordyceps sinensis aktywuje makrofagi. 

Ponadto wodne ekstrakty z C. sinensis i C. militaris  wykazywały działanie przeciwbakteryjne wobec gronkowca złocistego.

Działanie przeciwnowotworowe

W badaniach naukowych wykazano, że kordycepina hamuje niekontrolowany wzrost i podział komórek. Niskie dawki kordycepiny hamują syntezę mRNA, a przy wyższych dawkach kordycepina bezpośrednio hamuje syntezę białek. „Cancer Immunology Immunotherapy 2010” opublikował pracę naukową, w której pokazano, że wyciągi z grzyba Cordyceps  hamują przerzuty do płuc u osób chorych na raka piersi. Naukowcy stwierdzili, że terapia wyciągiem z grzyba nie zmniejszyła wzrostu guza pierwotnego, ale zahamowała przerzuty. Przypuszcza się, że wzrost przeżywalności po podaniu ekstraktu z maczużnika jest pewnego rodzaju odpowiedzią immunologiczną, która skutecznie hamuje inwazję tkanki nowotworowej.

Udowodniono, że niskie stężenie kordycepiny powoduje zatrzymanie cyklu komórkowego, a wysokie wywołało apoptozę [zniszczenie – przyp. red.] komórek czerniaka i białaczki. 

Podsumowując: kordycepina to bezpieczny i naturalny związek hamujący rozmnażanie się komórek rakowych.

Działanie przeciwwirusowe

Kordycepina jest pochodną adenozyny. Ze względu na podobieństwo chemiczne wirusy nie rozróżniają obu nukleozydów. Adenozyna uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych wirusów. Wbudowanie w łańcuch RNA wirusa cząsteczki kordycepiny w miejsce adenozyny dezintegruje jego strukturę. 

Prawdopodobnie nie jest to jedyny mechanizm przeciwwirusowy i przeciwbakteryjny, ponieważ grzyby z rodzaju Cordyceps syntetyzują szereg innych związków biobójczych.

Maczużnik bojowy:

• Wzmacnia odporność. 
• Działa przeciwzapalnie. 
• Ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe. 
• Poprawia wydolność i reguluje funkcje wątroby. 
• Wzmacnia nerki i płuca. 
• Poprawia krążenie krwi. 
• Obniża poziom cholesterolu. 
• Zapobiega przemęczeniu. 
• Spowolnienia procesy starzenia.