Yerba mate jest napojem, którego wszystkich tajemnic jeszcze nie odkryliśmy. Mało tego: jesteśmy dopiero na samym początku tej drogi, mimo że badań naukowych w najpopularniejszych bazach jest już kilkaset. Co dokładnie leczy, przed czym chroni, a jak to cudowne zioło Południowej Ameryki może zaszkodzić, gdy jest źle podane? 

Suszone liście ostrokrzewu paragwajskiego, czyli coraz bardziej popularna również w Polsce yerba mate, to potężna bomba składników, z których wiele – jeśli nie wszystkie – to prawdziwe lekarstwa. Dominującym składnikiem jest silnie przeciwutleniający zwalczający wolne rodniki i metale kwas chlorogenowy. Oprócz niego w naparze znajdziemy m.in.: alkaloidy purynowe (kofeina!), flawonoidy, katechiny, witaminy A, B, C, E, garbniki i wiążące sole żółciowe saponiny triterpenowe. Yerba to również mnóstwo mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ciała: magnez, wapń, krzem, żelazo, potas, cynk, fosfor. 

Lekarze i zielarze zalecają stosowanie yerba mate w leczeniu zapalenia stawów, bólu głowy, zaparć, reumatyzmu, hemoroidów, otyłości, zmęczenia, nadciśnienia, powolnego trawienia i zaburzeń wątroby. Badania naukowe dowiodły również efektów farmakologicznych wynikających ze stosowania rośliny, takich jak: działanie chemioterapeutyczne – zapobieganie uszkodzeniom komórkowym, które mogą powodować choroby przewlekłe, działanie żółciopędne, działanie rozszerzające naczynia krwionośne, hamowanie glikacji (reakcja nieenzymatyczna między poziomem cukru we krwi, białkami i lipidami), hamowanie stresu oksydacyjnego. 

Praktycznie każdy składnik yerba mate jest samodzielnym lekarstwem. Każda z witamin ma istotny wpływ na nasze ciało (witamina A na wzrok i tak dalej). Spróbujmy mimo wszystko ustalić główne, najważniejsze działania prozdrowotne naparu z yerba mate. 

Chroni przed cukrzycą

Będący głównym składnikiem yerby kwas chlorogenowy jest przeciwutleniaczem, który ma właściwości przeciwcukrzycowe. Obniżając poziom cukru we krwi równocześnie podnosi wrażliwość na działanie insuliny – takie wyniki dało badanie prof. A. Gambero i M. Ribeiro z 2015 roku. 

W 2011 roku badanie prof. G. Klein dowiodło skuteczności yerba mate. Dwudziestu dziewięciu pacjentom z cukrzycą typu 2 i takiej samej liczbie pacjentów w stanie przedcukrzycowym podawano trzy razy dziennie po 330 ml naparu z yerba mate albo stosowano u nich interwencję dietetyczną. Po sześćdziesięciu dniach badania u pacjentów z cukrzycą typu 2 yerba mate obniżyła poziom glukozy, hemoglobiny A1c (HbA1c) i poziom cholesterolu LDL. U pacjentów ze stanem przedcukrzycowym yerba poprawiła poziom cholesterolu i trójglicerydów. 

Chroni przed rakiem

Żeby dobrze zrozumieć działanie przeciwutleniające, antymutagenne i ochronne yerba mate, musielibyśmy poznać specyfikę rodników tlenowych, które mają udział między innymi w powstawaniu nowotworów, zaburzeń sercowo-naczyniowych, stanów zapalnych i chorób wątroby. Yerba zawiera bardzo duże ilości przeciwutleniaczy i polifenoli, wskutek czego może hamować rozwój raka jelita grubego. Jak pokazały badania naukowców z uniwersytetu w Illinois, komórki rakowe w kontakcie z yerba mate obumierają (proces ten nazywany jest apoptozą). Dotyczy to głównie nowotworów gardła, jamy ustnej, wątroby, pęcherza i jelita grubego.

Yerba zawiera związki chemiczne zwane saponinami. Badania naukowe przeprowadzone w 2010 roku między innymi przez prof. Elvirę de Meja pokazały, że yerba jest w stanie zabić komórki rakowe i zmniejszyć stan zapalny. „Komórka rakowa ulega autodestrukcji, ponieważ jej DNA zostało uszkodzone” – tłumaczy de Meja. Ona i jej naukowcy uważają, że właściwości yerba mate wywołują apoptozę, a śmierć komórek rakowych sprawia, że jest to obiecująca opcja leczenia wszystkich rodzajów raka. Nie tylko yerba mate zabija komórki rakowe, ale także zmniejsza stan zapalny komórek. Zapalenie może powodować początek i rozwój raka. Właśnie właściwości przeciwzapalne yerba mate są jednym z głównych powodów, dla których de Meja uważa ją za tak skuteczny środek zwalczający raka.

Chroni przed nadwagą

Yerba mate jest idealnym środkiem powstrzymującym organizm przed nadwagą, ale i pozwalającym z istniejącymi już „nadprogramowymi” kilogramami walczyć. W ostatnich latach powstało wiele badań naukowych na ten temat. Dzisiaj wiemy już bezspornie, że yerba obniża poziom kwasów tłuszczowych w ciele, zmniejsza cholesterol, pozwala wątrobie uniknąć stłuszczenia. A co najciekawsze, yerba zdecydowanie obniża odczuwanie głodu. Wystarczy wypić napar na pół godziny przed posiłkiem, żeby odczuć to działanie yerby. Blokuje ona działanie lipazy trzustkowej, która odpowiada za trawienie tłuszczy w jelicie cienkim. W efekcie obniża się kaloryczność jedzenia. Badania sprzed kilku lat wykazały, że szczury będące na diecie wysokotłuszczowej pod wpływem yerby mate zmieniły swój metabolizm lipidów, obniżył się u nich poziom trójglicerydów w surowicy i poziom glukozy we krwi. 

Ciekawe badanie przeprowadzono w 2014 roku. Naukowcy wybrali grupę czternastu dorosłych osób (połowa kobiet i połowa mężczyzn). Godzinę przed ćwiczeniami fizycznymi połowa dostała jeden gram wyciągu z yerba mate, a połowa placebo. Okazało się, że grupa, która używała wyciągu z omawianego zioła, podczas ćwiczeń spalała o 24 proc. więcej tłuszczu niż druga grupa. 

Ciekawe badanie przeprowadzili koreańscy naukowcy w 2015 roku, suplementując trzydziestu otyłych uczestników badania. W ciągu dwunastu tygodni otrzymywali oni trzy gramy dziennie wyciągu z yerba mate. Po tym czasie zaobserwowano u wszystkich zmniejszenie masy tkanki tłuszczowej bez żadnych niepożądanych skutków ubocznych. 

Chroni umysł

Dzięki zawartości kofeiny, ale nie tylko, yerba mate ma doskonały wpływ na stan umysłu. W badaniach prof. E. Santos z 2015 roku udowodniono, że ciągłe przyjmowanie yerba mate zmniejsza lęk – najprawdopodobniej dzięki oddziaływaniu na układ acetylocholiny/cholinergiczny. Rok później inny zespół badaczy (F. Ludka i inni) udowodnił, że poprzez receptory NMDA (podobne do ketaminy) yerba mate pomaga przy depresji. 

Chroni przed miażdżycą

Yerba zatrzymuje utlenianie lipidów, zwłaszcza LDL, który w nadmiernej ilośći osiada wewnątrz tętnic i powoduje wytwarzanie płytek miażdżycowych. Te natomiast z czasem stają się tak duże, że utrudniają przepływ krwi. Badania przeprowadzone na zwierzętach dowiodły, że króliki chorujące na zaawansowaną miażdżycę potrafiły w połowie przypadków zwalczyć tę chorobę, pijąc napar z yerba mate. 

W badaniu z 2012 roku prof. B. Boaventury i innych podzielono 74 uczestników – osoby z nieprawidłowym poziomem cholesterolu – na trzy grupy. Grupa, która spożywała yerba mate (330 ml naparu z 20 mg/ml mate), miała obniżony cholesterol LDL. Wcześniejsze badanie prof. E. De Morais z 2009 roku również dowiodło, że yerba mate obniżyła LDL i zwiększyła HDL (dobry cholesterol) u pacjentów długotrwale leczonych statynami. W innym badaniu okazało się, że ludziom używającym dziennie 50–100 g yerba mate przez 12 tygodni zdecydowanie obniżył się poziom cholesterolu całkowitego i LDL. 

Chroni przed bakteriami i grzybami

Prowadzono wiele badań na temat działania antybakteryjnego yerba mate. Dzięki temu wiemy dzisiaj, że yerba może zapobiegać łupieżowi, grzybicy i egzemie, ale także zatruciom pokarmowym, chorobie Leśniowskiego-Crohna, zapaleniu opon mózgowych i zapaleniu tkanki łącznej. Yerba zatrzymuje także wzrost bakterii Helicobacter pylori, która powoduje postępujące uszkodzenie błony śluzowej żołądka i prowadzi do choroby wrzodowej. 

Chroni przed zapaleniami

Działanie przeciwzapalne yerba mate badano wielokrotnie i zawsze z pozytywnym rezultatem. W 2016 roku zespół prof. A. Luz zbadał na myszach działanie yerba mate w kontekście zapalenia opłucnej: udało się zahamować stany zapalne i bezpiecznie odprowadzić płyn z płuc. Podobne sukcesy odnoszono, badając wpływ rośliny na myszy będące na diecie wysokotłuszczowej. Yerba pomaga w leczeniu astmy, zapalenia stawów i zapalnej choroby jelit (IBD) – także u myszy. Jednak bez obaw – badania na innych zwierzętach potwierdziły skuteczność naparu z yerba mate w zwalczaniu zapaleń. 

Oprócz powyższych istnieją inne udowodnione badaniami naukowymi działania yerba mate. Należą do nich: zmniejszanie wrażliwości na ból (badano osoby po operacjach chirurgii szczękowej), zmniejszanie dolegliwości przy chorobach Parkinsona i Alzheimera, działanie moczopędne wykorzystywane do odtruwania organizmu, polepszanie pamięci (u szczurów yerba poprawiła pamięć krótkotrwałą już w 90 minut po podaniu) i wiele, wiele innych. 

Można odnieść wrażenie, że yerba mate to cudowna roślina, która pozwoli cieszyć się zdrowiem na długie lata. Jest jednak jeden warunek. Trzeba uważać na temperaturę spożywania naparu. Istnieją badania, które mówią, że yerba spożywana, jeśli ma temperaturę powyżej 65°C, może być rakotwórcza. Podobnie zresztą jak każdy inny napój. Czy koniecznie trzeba więc mieć przy sobie termometr? Wojciech Cejrowski przekonuje do innej metody: wystarczy zanurzyć w napoju kawałek palca. Jak jest ciepło, ale nie za ciepło – można pić. Na zdrowie! 

Opracował Paweł Skutecki