Cynk jako pierwiastek chemiczny odkryto już w Indiach (niektóre źródła podają, że w Chinach) w około 1500 roku p.n.e., ale dopiero w 1957 roku naukowcy uznali go za jeden z bardzo ważnych mikroelementów w naszym organizmie. Dziś dużo i głośno mówi się o znaczeniu witaminy C, D, magnezu czy wapnia, a trochę zapomina o cynku. Dlatego chciałbym się pochylić się nad tym właśnie pierwiastkiem oznaczonym na tablicy Mendelejewa jako Zn.

Znacznie cynku dla organizmu

Jest ono bardzo istotne i nie sposób pominąć temat tego pierwiastka, mówiąc o zdrowiu. Wchodzi on w skład niemal wszystkich tkanek (kości, skóra, wątroba, trzustka, nerki, oczy, serce, włosy i paznokcie) i płynów ustrojowych w naszym organizmie. Cynk jest niezbędny do wielu istotnych procesów zachodzących w organizmie, jak chociażby: gojenie się ran, odbudowa kośćca, regulacja poziomu glukozy we krwi, cholesterolu, trójglicerydów, a także ciśnienia tętniczego. Ma wpływ na produkcję plemników u mężczyzn i pracę oczu. Rozwój umysłowy dziecka oraz proces wzrastania odbywa się między innymi dzięki obecności cynku. Mikroelement ten, podobnie jak witaminy C, D i K, wpływa na naszą odporność.

Jak widzimy, znaczenie omawianego pierwiastka jest przeogromne i gdy poważnie myślimy o zdrowiu, nie sposób go pominąć.

Skutki niedoboru cynku

Są one często ignorowane i niewiązane właśnie z niedoborem tego życiodajnego pierwiastka. Skutków jest wiele, a przy stanie permanentnego niedoboru mogą stać się niebezpieczne. Pierwsze objawy to: ogólna słabość, ospałość, drażliwość, szumy w uszach i brak apetytu. Również tzw. kurza ślepota może mieć swoją przyczynę w niedoborze cynku. Zbyt niski poziom Zn może spowodować zaburzenia w funkcjonowaniu węzłów chłonnych oraz grasicy i wpływać negatywnie na odczuwanie niektórych bodźców, na przykład jeśli chodzi o zmysł węchu czy smaku. Dochodzą do tego choroby skóry, jak chociażby: łuszczyca, trądzik i liczne owrzodzenia, a także przedwczesne zmarszczki. Omawiany pierwiastek ma też istotny wpływ na nasze włosy oraz paznokcie, które przy niedoborze są kruche, łamią się i wypadają. Stwierdzono również słabe gojenie się ran. Niedobór cynku powoduje u mężczyzn zakłócenie procesu produkcji spermy. Permanentnie obniżony poziom wspomnianego pierwiastka może prowadzić do dużo poważniejszych skutków, jak chociażby: miażdżyca tętnic i cukrzyca (nietolerancja glukozy). Układ nerwowy również nie jest obojętny na cynk. Zaburzenia spowodowane brakiem odpowiedniego poziomu cynku mogą skutkować stanami depresyjnymi. Potwierdzono również naukowo, że dzieci z niedoborem Zn wykazują opóźniony rozwój umysłowy, gorzej się uczą i wolniej rosną.

Naturalne źródła cynku

Chociaż dzienne zapotrzebowanie na cynk nie jest duże (ok. 100 mg) musimy zapewnić sobie jego podaż w pożywieniu. Najlepszym źródłem cynku są produkty pochodzenia zwierzęcego, ale wegetarianie i weganie nie muszą się martwić, znajdziemy go bowiem również w produktach roślinnych. Dla wszystkożerców można polecić: mięso, podroby (szczególnie wątróbkę), żółty ser, jajka, ostrygi czy kraby. Ryby (szczególnie morskie) są również doskonałym źródłem Zn. Obecne w tych produktach białko zwierzęce zwiększa ponadto wchłanialność tego pierwiastka przez organizm. Natomiast osoby niejedzące produktów odzwierzęcych spokojnie mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie organizmu, spożywając: kaszę gryczaną, pestki dyni, słonecznika, migdały i orzechy. Bogate w ten składnik są również rośliny strączkowe (fasola, groch, ciecierzyca), gorzka czekolada i kakao, pszenne kiełki, a także cebula i czosnek. Osobiście zalecam korzystanie z darów naszej Matki Ziemi, czyli produktów roślinnych.

Suplementacja

Zdarza się, że nasz organizm daje znać o niskim poziomie cynku – objawy wymieniłem powyżej. Należałoby w takim przypadku zbadać laboratoryjnie poziom tego pierwiastka w organizmie, choć – najczęściej z niewiedzy – nie robi się tego. Przyjmuje się jako normę poziom w granicach 70–100 µmol cynku w litrze krwi. Warto profilaktycznie zrobić sobie takie badanie. Przy istotnych niedoborach należy skorzystać, chociażby do czasu unormowania, z dostępnych na rynku suplementów. Dostosowanie diety ma też oczywiście ogromne znaczenie. Jako że cynk wspomaga pracę trzustki i produkcję insuliny, wskazana jest suplementacja tym pierwiastkiem przez diabetyków, ale nie tylko. Warto pamiętać też o tym, że nadmiar cynku w organizmie również nie jest wskazany, ponieważ ogranicza wchłanialność innych minerałów i może grozić wieloma chorobami. Dlatego suplementacja powinna przebiegać według dziennych dawek zalecanych przez producenta danego środka, a najlepiej lekarza.

Jakie wybierać suplementy? Często ludzie kierują się ceną, a jest to błędne myślenie. Należy korzystać przede wszystkim ze sprawdzonych i pewnych źródeł, zasięgnąć różnych opinii, a przede wszystkim – zapoznać się ze składem danego suplementu. Trzeba kierować się zasadą, aby dany środek nie zawierał (lub zawierał jak najmniej) różnych dodatków, w szczególności syntetycznych.

Zawsze podkreślam (i zrobię to również w tym miejscu), że suplementacja nie jest konieczna przy zdrowej, roślinnej i naturalnej, dobrze zbilansowanej diecie. Korzystajmy z niej tylko wówczas, gdy jest to konieczne, np. cukrzyca, przynależność do grup szczególnego ryzyka (o tym poniżej) czy mamy istotny niedobór tego pierwiastka. Na koniec jeszcze jedna wskazówka: sięgając po suplement cynku warto przyjmować go wraz z selenem.

Grupy szczególnego ryzyka

Z powyższego wynika, że poziom cynku w organizmie jest bardzo znaczący dla każdego, ale istnieje kilka grup osób, u których jest on szczególnie istotny, to tzw. grupy szczególnego ryzyka.

Czyli:

• diabetycy – cynk wspomaga pracę trzustki, a w tym produkcję insuliny, stąd jego niedobór może dodatkowo zakłócić przenikanie glukozy do komórek;
• weganie i wegetarianie – najbogatszym źródłem cynku jest pożywienie pochodzenia zwierzęcego, którego pozbawione są osoby z tej grupy; należy to uwzględnić, bilansując swoją dietę – ewentualnie zastosować suplementy;
• osoby nadużywające alkohol – obniża on bowiem wchłanialność cynku przez organizm, a jednocześnie zwiększa jego wydalanie z moczem;
• osoby spożywające duże dawki żelaza i miedzi – udowodniono, że pierwiastki te utrudniają wchłanialność cynku przez organizm;
• kobiety w ciąży oraz karmiące piersią – ciąża powoduje, że kobieta musi zadbać o właściwy poziom cynku, zarówno dla siebie, jak i dla maleństwa, które początkowo nosi w sobie, a później karmi swoim pokarmem,
• osoby cierpiące na choroby układu pokarmowego – niektóre choroby, jak chociażby: zapalenie jelita grubego, zespół jelita krótkiego, choroba Leśniowskiego-Crohna, a nawet wrzody żołądka, mogą spowodować osłabienie absorpcji cynku, który i tak jest wchłaniany z pożywienia tylko w około 30–35 proc.,
• osoby zażywające leki i substancje moczopędne (np. kawa) – cynk wydala się z moczem, a więc jego ubytek jest wprost proporcjonalny do ilości wydalonego moczu.

Istotne jest więc, aby osoby z wymienionych grup zapewniły sobie właściwą podaż cynku – czy to w formie dobrze zbilansowanej diety, czy suplementacji.

Opracował Sławomir Śmiełowski