Nie tak dawno temu kanapki z masłem czy smalcem i czosnkiem były powszechnym jedzeniem szczególnie w okresie zimowym .Tak samo jak kanapka ze skwarkami grubo posypana cebulą i solą albo warstwa chrzanu domowego na kanapce z wędliną. Jednak czasy mocno się zmieniły, a wydelikacone podniebienia zamieniły zdrowe produkty na rzecz innych łatwo dostępnych z marketów. Cebula, czosnek i chrzan poszły raczej w odstawkę.

Zarówno według tradycji naszych babć jak i według medycyny chińskiej dieta czy też żywienie powinny być dopasowane do klimatu i strefy geograficznej, w której żyjemy. A także do pory dnia, pory roku oraz zasięgu terytorialnego. Przy czym w obu tych systemach wyróżnia się potrawy: wyziębiające, wychładzające, obojętne, ogrzewające i gorące. Mieszkańcy Polski żyją w klimacie umiarkowanym chłodnym, ale zróżnicowanym geograficznie: występują zarówno góry, jak i niziny oraz teren nadmorski basenu morza bałtyckiego, dlatego powinni spożywać jedzenie natury rozgrzewającej i obojętnej, a unikać produktów wychładzających i wyziębiających. W praktyce oznacza to wykluczenie z diety surowych warzyw i owoców, a także surowej wody i surowego mięsa.

Do głównych ziół czy roślin rozgrzewających występujących w naszym klimacie należą: czosnek, cebula i chrzan. Są to rośliny mocno rozgrzewające szczególnie zimą, a przy tym lecznicze.

Czosnek

Ma smak ostry i aromatyczny, piekący. Jego działanie jest mocno rozgrzewające. Smażenie, duszenie, gotowanie podnoszą jego właściwości rozgrzewające. Świetnie działa w tej materii na płuca, jelito grube oraz pęcherzyk żółciowy, co powoduje, że usuwa tzw. zimne śluzy, przekształca wilgoć w suche, zimno w ciepło i usprawnia pracę tych narządów, a przy okazji zabija pasożyty.

Wskazany jest przy: zaflegmieniu górnych i dolnych dróg oddechowych, kaszlu z gęstą flegmą, astmie, depresji, braku odporności, podatności na przeziębienia, biegunkach i niestrawnościach oraz przy obecność pasożytów jelitowych. Ponadto sprawdza się w: nadciśnieniu, miażdżycy, reumatyzmie, dnie moczanowej, występowaniu kamieni moczowych i żółciowych, czerwonce oraz zapobiegawczo przy nowotworach.

Przeciwwskazania: nadmiernie pracujący pęcherzyk żółciowy, ostre zapalenie zatok i zapalenie błony śluzowej nosa bez wydzieliny, jaskra, migrena (obejmująca jedną część głowy), niskie ciśnienie i tendencje do jego spadku, niski poziom cukru i tendencje do spadku insuliny.
Czosnek w postaci smażonej jest jednak najgorzej tolerowany w przypadku nadczynności pęcherzyka żółciowego i obecności kamieni żółciowych. Ten sposób przygotowania może wywołać nawet kolki. Spożywany na surowo atakuje śluzówki, może uszkadzać oczy (w przypadku jaskry). Czosnek macerowany w alkoholu wspomaga krążenie krwi i limfy w obszarze głowy, obniżając przy tym ciśnienie. Jednak w przypadku nadczynności pęcherzyka żółciowego może wywołać migrenę i nadciśnienie. Zaprawiony w occie porusza zastoje krwi i limfy w dolnych partiach ciała, ale jest niewskazany w przypadku atopowego zapalenia skóry, łuszczycy czy nadmiernych krwawień miesięcznych.

Ostrą i rozgrzewającą naturę czosnku można łagodzić poprzez użycie jogurtu naturalnego czy użycie warzyw na surowo szczególnie takich jak ogórki. Prostym przykładem są popularne: tzatziki. Dodanie czosnku do dresingu octowego wyrównuje zimną termikę sałaty, pomidorów i ogórków. Czosnek polecany jest dla wegetarian, osób odżywiających się produktami surowymi, a przede wszystkim zaleca się go osobom, które jedzą za dużo sera wytwarzającego śluzy i powodującego wychładzanie krwi.

Receptura: czosnek na mleku z miodem

To jedna z najstarszych receptur, która towarzyszy wielu ludziom od dzieciństwa. Jest niezwykle skuteczna w każdym stadium przeziębienia czy infekcji grupowej. Łagodzi podrażnienia śluzówek, nawilża gardło, oczyszcza zatoki, zapobiega infekcjom dróg oddechowych, a ponadto jest to świetna profilaktyka antyprzeziębieniowa, kiedy wracamy do domu zmarznięci i przewiani. Mleko z czosnkiem na gorąco szybko rozgrzewa, rozluźnia spięte mięśnie, rozprowadza ciepło łagodnie po całym organizmie i nie powoduje nagłego wybuchu gorąca.

Składniki:

• 1 szklanka mleka,
• 1–3 ząbki czosnku,
• łyżka masła i łyżeczka miodu.

Przygotowanie:

Czosnek obrać i rozmiażdżyć albo przecisnąć przez wyciskarkę, następnie zagotować mleko i wrzucić do niego i czosnek, i masło. Nie gotować już mleka. Odstawić pod przykryciem na około 10 minut. Następnie przecedzić i dodać miodu. Mleko powinno być na tyle wystudzone, by nie zniszczyć enzymów zawartych w miodzie. Popijamy na ciepło, małymi łykami, ale dość szybko. To jednorazowa dawka, która ma za zadanie rozgrzać i zapobiegać przeziębieniom i rozwijaniu infekcji.

Jeśli chcemy użyć tej metody do leczenia grypy czy anginy, przeziębienia, to należy ją stosować 3–4 razy dziennie co 6–8 godzin. Systematyczne stosowanie mikstury w równych odstępach czasu powoduje, że czosnek działa jak antybiotyk, bez skutków ubocznych, jakie daje tego typu lek. Oczywiście należy pamiętać o przeciwwskazaniach.

Cebula

Cebula podobnie jak por wykazuje wszystkie właściwości roślin cebulowatych. Ma ostry i piekący smak oraz działanie rozgrzewające. I podobnie jak czosnek należy do tej samej grupy pożywienia (według medycyny chińskiej). Sprawdza się zarówno na surowo, jak i w formie przetworzonej w postaci smażonej czy duszonej.

Cebula była przez całe stulecia najcenniejszym lekiem zwalczającym szkorbut, czyli ostry brak witaminy C, mimo iż nie zawiera tej witaminy zbyt dużo. Jednak jej silne działanie bakteriobójcze potrafi zniszczyć bakterie oporne na antybiotyki. Zabierali ją w dalekie rejsy marynarze, kupcy, wielorybnicy. Kryje się w niej wiele cennych witamin i mikroelementów: fosfor, magnez, siarka, cynk oraz krzem, a więc minerały wzmacniające ogólną odporność organizmu. Cebula zapobiega występowaniu raka jelita grubego, obniża ryzyko rozwoju raka: jamy ustnej, gardła, nerek i jajnika oraz rozwojowi raka trzustki. Ma również działanie rozrzedzające krew i przeciwdziałające tworzeniu się zakrzepów, a wysoka zawartość potasu (ok. 146 mg/100 g) może się przyczynić do obniżenia ciśnienia u chorych na nadciśnienie tętnicze.
Dodatkowe właściwości lecznicze cebuli: zmniejsza ciśnienie krwi, rozrzedza krew, łagodzi dolegliwości związane z przeziębieniem, obniża poziom cholesterolu, zmniejsza ilość śluzu w nosie i zatokach w trakcie przeziębienia oraz kataru, łagodzi objawy zapalenia gardła, hamuje reakcje alergiczne, leczy czerwonkę.

Cebula stosowana zewnętrznie również przynosi ulgę w wielu dolegliwościach: na oskrzela (w trakcie zapalenia oskrzeli) i inne dolegliwości płuc. Okłady z plasterków cebuli mają za zadanie rozgrzać chore miejsce, usunąć opuchliznę i ból po ukąszeniach owadów. Rozgrzewa chore stawy. Sok z cebuli dodany do maści wspomaga gojenie ran oraz spłyca bliznowce.

Przeciwwskazania: surowa lub duszona cebula poprawia trawienie, działa też przeciw zaparciom. Ale w postaci surowej nie jest wskazana dla osób cierpiących na ostre dolegliwości wątroby lub pęcherzyka żółciowego. Z cebuli również powinny zrezygnować te osoby, które zmagające się z ciężkimi chorobami nerek, zapaleniem jelit oraz innymi chorobami układu pokarmowego. Natomiast ludzie cierpiący na ciężką niewydolność serca powinni wykluczyć ją ze swojej diety w ogóle. Ponadto zbyt duża ilość cebuli w diecie może wzmagać zgagę (szczególnie przy niedokwaśności żołądka).

Receptura: syrop z cebuli z dodatkiem róży i miodu

W Polsce tradycyjnym produktem leczniczym jest syrop z cebuli zasypywany cukrem. W swojej praktyce wypróbowałam wiele różnych receptur i jednak najlepiej sprawdza się syrop przygotowany z dodatkiem miodu i róży.

Składniki:

• 2–3 cebule,
• ok. 200–300 ml miodu,
• 2–3 łyżki suszonych mielonych owoców róży lub 2–3 łyżki naturalnej konfitury z róży (niepasteryzowanej),
• alternatywnie można dodać 1 łyżkę mielonych przypraw: goździki, imbir, anyż, kardamon, cynamon, gałka muszkatołowa, pieprz kajeński.

Przygotowanie:

Cebule obrane, umyte należy drobno pokroić w półplasterki, przełożyć miodem i przesypać mieloną różą i alternatywnie ziołami. Cebulę można lekko rozgnieść, by szybciej puściła soki. Kiedy miód zacznie się roztapiać i tworzyć z sokiem cebuli syrop, wówczas należy przemieszać. Do wytworzenia syropu trzeba trzymać cebulę w chłodnym, ale nie zimnym miejscu. Mieszać 2 razy dziennie. Po 2–3 dniach, kiedy już cebula odda soki, należy wszystko odcedzić, przelać do sterylnego słoja i zamknąć szczelnie. Przechowywać w lodówce do około 10–14 dni. Należy przygotować tylko tyle, by zużyć syrop w ciągu tego czasu. Syropu nie pasteryzujemy. Dawkowanie (osoby dorosłe): po 1 łyżce co 4–6 godzin, regularnie (nie podajemy w nocy: ostatnia dawka do godz. 20:00).

Syrop rozrzedza wydzielinę (płuca, zatoki itd.), rozgrzewa cały organizm i podnosi odporność, działa bakteriobójczo i przeciwwirusowo. Można zatem przygotować sobie taki syrop i popijać z gorącym mlekiem, kiedy przychodzimy do domu zmarznięci. Działa przeciwastmatycznie. Syrop jest również świetnym sposobem na rozgrzanie zmarzluchów, którzy mają wiecznie zimne dłonie i stopy.

Chrzan

Powszechnie znany jest nie tylko jako element wielkanocnego stołu, ale także jako naturalny środek na różne dolegliwości. Dzięki swojemu charakterystycznemu aromatowi podnosi walory smakowe każdej potrawy. Wśród wielu zastosowań korzeń chrzanu znajduje także swoje miejsce w kosmetyce, wpływając pozytywnie na stan włosów, skóry i paznokci.

Chrzan nazywany jest „słowiańskim żeń-szeniem” i to nie bez powodu. W medycynie ludowej stosowany był na objawy przeziębienia i infekcji dróg oddechowych: przy katarze, kaszlu czy chorych zatokach. Jednak przede wszystkim nasi przodkowie używali chrzanu, aby zapobiegać problemom trawiennym, szczególnie zimą, kiedy spożywali więcej tłuszczu i białka, które też dodawało energii. Chrzan wspomagał utrzymanie organizmu w stanie dobrego zdrowia.

Chrzan swoim działaniem wpływa wielokierunkowo na organizm. Rozprasza wiatry w organizmie: oczyszcza jelita i płuca oraz jelito grube. Rozrzedza i pomaga usuwać śluzy z organizmu, rozgrzewa krew i wodę (czyli limfę), wspomaga usuwać nadmiary wody z organizmu, działa diuretycznie. Rozgrzewa żołądek i poprawia trawienie oraz wspomaga wchłanianie, poprawia ukrwienie w dystalnych częściach ciała – rękach i stopach.

Zawiera sporo składników odżywczych, w tym: witaminę C, kwas foliowy, sód, magnez, potas, wapń, cynk, mangan, witaminę B6, selen, miedź, witaminę B3, witaminę K, witaminę B1, witaminę B2, kwas pantotenowy, glukozynolany, fitoncydy, flawonoidy, enzymy i aminokwasy.

W składzie znajdziemy także olejki eteryczne, które stymulują pracę układu pokarmowego, co zwiększa przyswajanie składników odżywczych oraz pobudza metabolizm. Zawarty w nim olejek allilowy (podobnie jak w cebuli i czosnku) ma działanie bakteriobójcze, wirusobójcze, antypasożytnicze i przeciwnowotworowe.

Przeciwskazania: jak każda roślina silnie grzejąca ze względu na bardzo ostry smak i gorącą termikę ma ograniczenia w spożywaniu. Dlatego z dużą ostrożnością powinny stosować go osoby z dolegliwościami takimi jak: choroba wrzodowa żołądka, ostra niewydolność nerek, nadczynność tarczycy, ciąża.

Receptura: chrzan kulinarnie

Chrzan jest niezastąpionym dodatkiem w kuchni: stosujemy go na różne sposoby, do wielu potraw, na zimno i ciepło. Używamy jako dodatku do kiszenia czy w celu zapobiegania psuciu się przetworów czy mięs. Do dzisiaj liście chrzanu dodaje się do różnych wyrobów i przetworów. Ale z surowego korzenia chrzanu można przygotować wspaniałą zupę rozgrzewającą.

Zupa chrzanowa

Składniki:

• 1 marchewka średniej wielkości,
• 1 pietruszka mniejsza,
• 1 por wielkości marchewki,
• seler naciowy: dwie łodyżki drobno siekane,
• 5–7 ząbków czosnku,
• korzeń chrzanu: 2 razy tyle, ile marchewki starty drobniutko na małych oczkach (jak na Wielkanoc),
• przyprawy do smaku: sól, pieprz, majeranek, gałka muszkatołowa lub inne ulubione,
• 3–4 łyżki masła,
• woda, rosół albo wywar z boczku: 2 litry,
• dodatki: ziemniaki/kasza/makaron/jajka gotowane/smażony boczek – do wyboru,
• ser żółty albo mozzarella do posypania.

Przygotowanie:

Wszystkie warzywa oprócz chrzanu drobno siekamy albo ścieramy na tarce o grubych oczkach, następnie wkładamy do gara na rozgrzane masło, chwilę dusimy, żeby uzyskały złocisty kolor, ale nie mogą być przypalone. Następnie zalewamy wodą albo odwarem mięsnym i gotujemy chwilę do zmięknięcia warzyw. Potem dodajemy zmielony chrzan i przyprawy, gotujemy kilka minut na wolnym ogniu pod przykryciem i zupa gotowa. Możemy podawać z takimi dodatkami jakie są dla nas najsmaczniejsze: mogą to być gotowane osobno ziemniaki, kasza czy jajka z dodatkiem kawałków smażonego boczku i posypane serem. Możemy przygotować też tosty ziołowe czy po prostu zblendować zupę i podać do picia bez niczego. Zupa jest smaczna, pożywna i rozgrzewająca.

Przechowywanie chrzanu na świeżo

Co zrobić zimą, by mieć korzeń chrzanu do zupy? Można sposobem naszych babć zakopać go w piasku i przechowywać w bardzo chłodnym miejscu. Ja wykopuję kilka korzeniu chrzanu tuż przed śniegiem i zamarznięciem ziemi. Umyty, nieobrany korzeń sparzony wrzącą wodą, a następnie szybko przelany zimną wodą (to bardzo ważne), przechowuję w pojemnikach próżniowych w lodówce. Tak przechowywany chrzan potrafi zachować swoją świeżość i jędrność nawet przez 3–4 miesiące.
Chrzan cebula i czosnek to skarbnice zdrowia szczególnie zimą. Dostarczają nam nie tylko wiele witamin czy mikroelementów, ale też zapobiegają wielu chorobom. Zapach czosnku czy cebuli oraz ich ostry smak można łagodzić innymi ziołami czy produktami, ale nie rezygnujmy z ich używania: to potężna moc naprawcza i profilaktyka zdrowotna.