Podobnie jak działanie wielu ziół, także i działanie dziurawca znane jest od czasów starożytnych. Dawne pisma informują nas o korzyściach spożywania nasion tej roślin zmieszanych z miodem.

Niegdyś ziele to stosowano, by zabezpieczyć także produkty spożywcze i chroni je przed robactwem. W średniowieczu dziurawiec był obiektem wielu przesądów i zabobonów – miał chroni ludność przed demonami. Za pomocą soku z dziurawca, nazywanego fuga demonum, wróżono i wykrywano choroby. Wierzono, że liście dziurawca zostały pokłute przez złośliwego diabła. Świeże i dojrzałe kwiaty rośliny, gdy się je potrze, wydzielają czerwony sok – to on właśnie niegdyś tak silnie działał na wyobraźnię prostego ludu.

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) jest wieloletnią byliną dorastającą do 40–60 cm wysokości. Ulistnienie ma równomierne z każdej strony, liście są podłużne, pokropkowane. Te punkciki są niczym innym jak gruczołami, w których zmagazynowane są olejki eteryczne. Na szczytach pędów tworzą się gęste, rozgałęzione kwiatostany z licznymi, pięciopłatkowymi, żółtymi kwiatami. Dziurawiec kwitnie od czerwca do sierpnia. Surowiec ścina się na początku kwitnienia w taki sposób, by pozostawić części zdrewniałe. 

Roślina ma wiele różnych ludowych nazw: krew Chrystusa, krewka Matki Boskiej (z powodu czerwonego soku, które wydzielają kwiaty), dzwoniec, przestrzelon, świętojańskie ziele, arlika lub polna ruta.

W Europie istnieją 44 gatunki dziurawca, a w Polsce jest ich 9. Inne pospolite gatunki tego ziela to: dziurawiec kosmaty, czteroboczny, skąpolistny lub rozesłany. Roślina występuje w strefie umiarkowanej na terenie Europy i Azji, w Polsce. Można ją spotkać na suchych łąkach, ugorach, skrajach lasów, wzgórzach lub w zaroślach. Nie jest to typowa roślina zachwaszczająca pola uprawne. Do celów leczniczych dziurawiec pozyskuje się ze stanu naturalnego, ale zapotrzebowanie jest tak wysokie, że uprawia się go także na plantacjach. To roślina o niewielkich wymaganiach klimatycznych, glebowych i pokarmowych, dlatego powinna się przyjąć w każdym ogródku. Lubi słoneczne stanowiska i jest w stanie znieść nawet suszę. Przyjrzyjmy się bliżej temu niezwykłemu zielu.

Skład chemiczny

Łacińska nazwa dziurawca to Hypericum perforatum, a nazwa jego najważniejszego związku to hiperycyna (czerwony barwnik) – o działaniu przeciwdepresyjnym i łagodnie uspokajającym. Ziele zawiera 1% olejku eterycznego (głównie pinen i cineol), flawonoidy, rutynę, kwercetynę, garbniki, żywice, antocyjany, betakaroten, azulen, cholinę, acetylocholinę; glikozyd: hyperynę; kwasy: kawowy, chlorogenowy, nikotynowy; pektyny, saponiny, witaminy A i C oraz sole mineralne. Nasiona zawierają hyperforynę o działaniu antybiotycznym.

Właściwości lecznicze

Wyciągi z dziurawca są wszechstronnym lekiem, którego używa się zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie.

Do użytku zewnętrznego

Dziurawiec ma działanie: kojące, ściągające, odkażające i bakteriobójcze, dlatego znalazł zastosowanie w leczeniu różnego typu dolegliwości skórnych: odmrożeń i oparzeń I oraz II stopnia, ropni skóry, trudno gojących się ran, owrzodzeń żylakowych, egzem, liszajów, blizn. Odwarami i naparami można płukać jamę ustną – w przypadku wydzielania niemiłego zapachu, podczas zapalenia gardła lub nieżytu nosa. Olejem dziurawcowym przemywa się także rany. Poniżej przepis na preparat.

Przepis na olej dziurawcowy

Pół szklanki świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml gorącego oleju (słonecznikowego, lnianego, migdałowego, ostropestowego, sojowego, ryżowego lub kukurydzianego). Wytrawiać przez 3–4 tygodnie, po tym czasie przefiltrować. Zażywać 2–3 razy dziennie po 1 łyżce przy zaparciach, bólach wątroby, zaburzeniach wydzielania żółci, przy problemach z trawieniem, także po obfitym posiłku. Olejem można przemywać skórę suchą i wrażliwą ze stanami zapalnymi.

W zaburzeniach trawiennych

Wewnętrznie – dziurawiec wspomaga leczenie wielu dolegliwości. W tym celu zaleca się nalewki i winka na alkoholu, ale także odwary. Roślina rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, ma działanie żółciopędne, wzmacniające, przeciwwzdęciowe i odtruwające. Reguluje metabolizm, pobudza trawienie, koordynuje pracę wątroby, pęcherzyka żółciowego i trzustki. Wyciągi z dziurawca sprawdzają się przy zaburzeniach trawiennych i niedomaganiach wątroby. Ziele to wchodzi w skład wielu leków poprawiających trawienie: Gastrosan, Normosan, Cholagogę lub Herbagastrin.

Wzmacnia naczynia krwionośne

Preparaty na bazie dziurawca wzmacniają naczynia krwionośne, zmniejszając ich łamliwość. To zasługa rutyny i kwercetyny znajdujących się w dziurawcu. 

Wzmacnia system nerwowy

Ziele to także jest dobrze znane ze swojego uspokajającego działania – pomocne przy nerwicach, wyczerpaniu nerwowym, depresjach, psychozach i ogólnym osłabieniu. Wyciągi z dziurawca nie uzależniają, jak to zwykle się dzieje podczas kuracji syntetycznymi antydepresantami. Substancje czynne zawarte w roślinie zmniejszają poziom kortyzolu w stanach stresowych oraz poprawiają samopoczucie. Z tego względu dziurawiec wykorzystywany jest w leczeniu zaburzeń nastroju, bezsenności i stanach lękowych – szczególnie tych związanych z depresją i okresem menopauzy. Najlepiej na walkę ze stresem i z depresją działają wyciągi alkoholowe i olejowe.

Przepis na nalewkę dziurawcową

Pół szklanki ziela dziurawca zalać 400 ml wódki, macerować przez 3–4 tygodnie, następnie przefiltrować. Zażywać 3–4 razy dziennie po 10–15 ml (osoby dorosłe).

Wskazania, podsumowanie

Wyciąg z dziurawca zaleca się stosować przy następujących zaburzeniach:

• choroby wątroby: zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamica żółciowa, stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,
• choroby trzustki,
• choroba wrzodowa,
• nieżyt żołądka i jelit,
• zaburzenia trawienia: zaparcia, niestrawność, bóle brzucha, zatrucia,
• choroby skórne,
• choroby sercowo-naczyniowe,
• nerwice, stres, złe samopoczucie, wyczerpanie nerwowe, zmęczenie, psychozy, depresja,
• krwotoki maciczne, zaburzenia miesiączkowania.

Środki ostrożności

Dziurawiec wchodzi w interakcje z wieloma lekami, może osłabić lub nasilić ich działanie!

Wyciągi z dziurawca mogą zmniejszać skuteczność niektórych leków, obniżając ich działanie terapeutyczne. Przykładem takich leków jest przeciwwirusowy indynavir, którego używa się w leczeniu zakażeń wirusem HIV. Dotyczy to także m. in.: warfaryny, cyklosporyny, dextrometorfanu, teofiliny, amitryptyliny lub digoksyny. Dlatego nie wolno stosować produktów na bazie dziurawca podczas terapii przeciwwirusowych.

Działanie fotouczulające

Alkoholowe i olejowe wyciągi z dziurawca umiejętnie wykorzystywane leczą trudne postaci chorób skóry, na przykład takich jak: bielactwo czy łuszczyca, jednak podczas terapii dziurawcem zaleca się unikania kontaktu z promieniami słonecznymi. Wyciąg z dziurawca zawiera hyperycynę i jej pochodne – są to substancje o działaniu zwiększającym wrażliwość na światło słoneczne, dlatego należy zachować ostrożność podczas stosowania rośliny latem podczas słonecznych dni. Może to bowiem skutkować oparzeniami lub przebarwieniami na skórze.

Ciąża a dziurawiec

Nie ma większych przeciwwskazań co do tego, by kobiety w ciąży mogły pić herbatki z dziurawca. Jednak lepiej przed zastosowaniem zapytać lekarza, gdyż każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia.

Opracowała Agata Majcher