Ilość żelaza w komórkach uzależniona jest od występowania ważnego kompleksu żelazowo-białkowego, jakim jest ferrytyna. Powszechnie panuje przekonanie, że za przyczynę anemii odpowiada niski poziom żelaza we krwi, tymczasem niedokrwistość może występować pomimo… prawidłowego stężenia żelaza. Chcąc sprawdzić poziomy żelaza, powinniśmy przede wszystkim zbadać poziom ferrytyny we krwi, ponieważ jest to o wiele bardziej wiarygodny wskaźnik.

Funkcje żelaza

Żelazo jest podstawowym pierwiastkiem odgrywającym ważne role w funkcjonowaniu wielu żywych organizmów. Jego podstawową funkcją jest transport tlenu oraz udział w tworzeniu energii. Jest niezbędne do prawidłowego rozwoju i podziału komórek oraz prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, odpowiada także za prawidłowy rozwój tkanki nerwowej – właściwą mielinizację rdzenia kręgowego i syntezę neuroprzekaźników.

W organizmie dorosłego człowieka zgromadzonych jest ok. 3–4 g żelaza, którego ok. 1 mg dziennie jest tracone w wyniku złuszczania się nabłonków, krwawień miesiączkowych lub jest wydalane wraz z żółcią. Dlatego, aby wyrównać tę stratę, żelazo powinno być dostarczane wraz z pokarmem. Głównym miejscem magazynowania żelaza w organizmie są komórki wątrobowe (hepatocyty) i układ fagocytarny, w którym najważniejszą rolę odgrywają komórki obronne, produkowane przez szpik kostny.

Stężenie żelaza w surowicy

Prawidłowe wartości stężenia żelaza w surowicy krwi wynoszą od 10 do 30 µmol/l. Stężenie żelaza w surowicy podlega dużym wahaniom dobowym – nawet do 30 proc. Największe stężenie żelaza występuje w godzinach porannych, a najmniejsze w godzinach wieczornych.

Anemia? Zbadaj poziom ferrytyny, niekoniecznie żelaza

Ferrytyna jest białkiem zbudowanym z 24 polipeptydów, które to białko magazynuje żelazo w formie bezpiecznej dla komórki. Ferrytyna zlokalizowana jest we wszystkich komórkach naszego organizmu – szczególnie w śledzionie, szpiku kostnym, wątrobie oraz mięśniach. Ferrytyna magazynuje zapasy żelaza. Jedna komórka wysycona jest w ok. 20 proc. w zapasy żelaza, mogąc zmagazynować aż 4500 atomów tego pierwiastka. Ferrytyna ma zdolność do chelatowania jonów żelaza, co pozwala jej pełnić detoksykacyjną funkcję wobec materiału genetycznego komórki.

Ferrytyna jest również białkiem ostrej fazy, której stężenie zmienia się, kiedy w organizmie pojawia się stan zapalny, nowotwór, stres, infekcje czy zaburzenie funkcji wątroby – w tym przypadku ferrytyna jest nieproporcjonalnie wyższa w stosunku do zapasów żelaza. W takich przypadkach może występować niedobór żelaza pomimo wysokiego lub normalnego stężenia ferrytyny.

Obniżenie stężenia ferrytyny zawsze jest powiązane z niedoborem żelaza, natomiast jej podwyższenie zawsze jest związane ze zwiększonymi zapasami żelaza. Podsumowując, do oceny zapasów żelaza w ustroju oznacza się ferrytynę, której wartości poniżej 45 µg/l świadczą o niedoborze żelaza w organizmie, z kolei wartości wyższe niż 100 µg/l przemawiają za prawidłowymi zapasami żelaza.

Ferrytyna odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy żelaza, magazynując je i uwalniając  w kontrolowany sposób. Ferrytyna chroni organizm zarówno przed niedoborem, jak i nadmiarem żelaza. Jeśli we krwi jest niewystarczająca ilość żelaza, ferrytyna uwalnia większe jego ilości, a jeśli stężenie żelaza w organizmie jest zbyt wysokie, ferrytyna pomaga w przechowywaniu jego nadmiaru.

O czym świadczy wysoki poziom ferrytyny

Możliwe przyczyny:

• nieprawidłowości dietetyczne, zbyt częste otrzymywanie krwi podczas transfuzji, bądź też choroby dziedziczne;
• aceruloplazminemia – rzadka choroba spowodowana mutacją w genie ceruloplazminy – w wyniku mutacji zahamowaniu ulega synteza ceruloplazminy oraz dochodzi do zaburzeń gospodarki żelaza;
• ostre i przewlekłe infekcje, przewlekłe choroby zapalne, zaburzenia immunologiczne;
• reumatoidalne zapalenie stawów;
• choroby nowotworowe;
• uszkodzenia wątroby, w tym wirusowe zapalenie wątroby;
• nadmierne spożywanie alkoholu;
• występowanie zespołu metabolicznego.

O czym świadczy niski poziom ferrytyny

Możliwe przyczyny:

• nieprawidłowo zbilansowana dieta, niedostarczająca organizmowi odpowiedniej ilości żelaza;
• niedokrwistość, anemia;
• niedoczynność tarczycy;
• obniżony poziom ferrytyny obserwuje się także u noworodków urodzonych przedwcześnie oraz u osób z zapaleniem błony śluzowej żołądka wywołanego przez Helicobacter pylori.