Diagnostyka laboratoryjna zajmuje się badaniami in vitro (łac. dosłownie „w szkle” – badania na wyizolowanych z organizmu komórkach lub substancjach) składu, budowy i czynności składników organizmu ludzkiego: płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i komórek. Morfologia krwi jest popularnym, bardzo często wykonywanym badaniem polegającym na ilościowej i jakościowej analizie krwi - zawiesinie krwinek czerwonych (erytrocytów), białych (leukocytów) oraz płytek krwi w osoczu.

To rutynowe badanie składu krwi pozwala wykryć wiele zaburzeń, takich jak: anemia, żółtaczka czy cukrzyca, a także umożliwia ocenienie poziomu substancji odżywczych w organizmie. Morfologia może być jednym z wyznaczników oceniających różne parametry na podstawie wartości liczbowych ujętych w widełki. Morfologia może być pierwszym elementem diagnostycznym, na podstawie którego da się postawić ogólną diagnozę, a w razie potrzeby – skierować pacjenta na dodatkowe badania. Nie traktuje się tego rodzaju badania jako „prawdy objawionej”, albowiem błędy laboratoryjne niestety nie należą do rzadkości.

Krwinki czerwone (erytrocyty)

Krew w przeważającej części składa się z komórek zwanych: czerwonymi krwinkami. To badanie mówi nam o zawartości erytrocytów w 1 µl krwi. Erytrocyty pełnią bardzo istotną funkcję – transportują tlen z płuc do wszystkich tkanek naszego organizmu, a także transportują dwutlenek węgla z tkanek do płuc celem jego wydalenia do powietrza atmosferycznego. Produkcja erytrocytów zachodzi w szpiku kostnym, a za prawidłowy przebieg całego procesu odpowiadają przede wszystkim: żelazo, witamina B12 i kwas foliowy.

Przyczyny zbyt wysokiego poziomu erytrocytów są różne, najczęściej jednak wzrost liczby czerwonych krwinek spowodowany jest paleniem papierosów, które zmniejsza dotlenianie tkanek. Wysoki poziom erytrocytów może świadczyć o: silnym odwodnieniu, nieprawidłowym funkcjonowaniu nerek, infekcji układu oddechowego, chorobach układu krążenia, przebywaniu na znacznych wysokościach w górach.

Zbyt mała ilość erytrocytów często spowodowana jest niedokrwistością (anemią), która nie zawsze zależna jest od niedoborów żelaza, jak głosi powszechna opinia. Przyczyną anemii mogą być także niedobory witaminy B12 lub kwasu foliowego. Istnieją przypadki, w których anemia jest skutkiem rozwijających się chorób autoimmunologicznych, chorób kości, przewlekłej choroby nerek, a nawet białaczki.

Hematokryt

Hematokryt to wartość procentowa wykazująca, jaką część objętości krwi zajmują czerwone krwinki. Przyczyny zwiększenia i zmniejszenia hematokrytu są takie same jak w przypadki liczby krwinek czerwonych.

Hemoglobina

Hemoglobina to białko znajdujące się w erytrocytach transportujące tlen. Wskaźnikiem informującym o masie hemoglobiny w erytrocytach jest MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin), natomiast średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach to MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration). Anemia lub utrata krwi mogą wyjaśniać niski poziom hemoglobiny, podczas gdy wzrost jej poziomu wskazuje na niedokrwistość, czyli nieprawidłowość związaną z nadmierną produkcją czerwonych krwinek, która może mieć wiele różnych przyczyn i z tego powodu wymaga dodatkowych badań. Zmniejszenie MCH i MCHC jest sytuacją częstszą. Najczęstszym powodem jest niedobór żelaza niezbędnego do produkcji hemoglobiny. Przyczyną zwiększenia MCV najczęściej jest niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, także choroby żołądka i jelita cienkiego, niedoczynność tarczycy lub odwodnienie.

Krwinki białe (leukocyty)

Leukocyty są komórkami krwi stanowiącymi składową układu odpornościowego. Biorą udział w walce z patogenami, takimi jak wirusy i bakterie. Gdy analiza krwi wskazuje na zbyt niski poziom białych krwinek (leukopenia), może oznaczać to obecność choroby autoimmunologicznej, choroby kości czy infekcji wątroby lub śledziony. Z kolei zbyt wysoki ich poziom (leukocytoza) może być oznaką choroby zakaźnej, choroby zapalnej, silnego stresu psychicznego lub fizycznego, bądź też obecności uszkodzonych tkanek, na przykład wskutek oparzenia.

Płytki krwi (trombocyty)

Płytki krwi, czyli trombocyty, biorą udział w krzepnięciu krwi. Zbyt wysoki poziom płytek oznacza trombocytozę, nieprawidłowość często występującą przy stanach zapalnych. Zbyt niski poziom płytek (małopłytkowość) wskazuje na ryzyko krwotoków.