Jałowiec przede wszystkim jest kojarzony jako krzew ozdobny uprawiany w ogródkach i parkach. Rośnie też dziko i występuje w wielu odmianach. Jednak nie każdy o tym wie, że owoce, które daje, mające postać szyszkojagód, można spożywać. Wykorzystywane są w lecznictwie jako środek działający moczopędnie, a także korzystnie wpływający na żołądek. W medycynie ludowej od wieków wywary z owoców jałowca stosowano na wzmocnienie przy infekcjach wirusowych oraz chorobach nerek. Obecnie znajduje poczesne miejsce jako surowiec zielarski w ziołolecznictwie. Jakie jeszcze właściwości posiada jałowiec pospolity?

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.) należy do rodziny cyprysowatych i przyjmuje formę krzewu lub niewysokiego drzewa. Występuje na różnych obszarach: bagiennych, leśnych, górskich, skalistych i innych. Rośnie na terenach: Azji, Ameryki Północnej i Europy, gdzie jest bardzo rozpowszechniony. Wykorzystuje się go do spożycia (szyszkojagody), a także w lecznictwie, weterynarii oraz kosmetyce. Często znajduje zastosowanie jako przyprawa do zup oraz sosów. Doskonale też podkreśla smak mięs, a także ryb. Drewno jałowca ze względu na trwałość i twardość sprawdza się jako surowiec przy wytwarzaniu różnych przedmiotów. Wyrabia się z niego rękojeści do noży, fajki, wykałaczki, wędziska, laski, meble ogrodowe, a także pojemniki.

Jałowiec jest uprawiany również dla ozdoby w ogrodach i parkach, a także ze względu na odstraszanie owadów będących szkodnikami. W naturalnym środowisku przyrodniczym tworzy siedliska, gdzie chętnie żerują ptaki. W dawnych czasach przypisywano tej roślinie właściwości magiczne. Dymem z jałowca okadzano domy i dobytek – był to sposób na odczynienie złych czarów. Polska nazwa jałowca wywodzi się od jałowych terenów, na których często on rośnie.

Skład jałowca

W składzie jałowca występuje spora ilość olejków eterycznych. Zawierają one związki, które wykazują się właściwościami poprawiającymi zdrowie. Wykorzystywane są bardzo często i chętnie w ziołolecznictwie. Jest to np.: kamfora jałowcowa, alfa-pinen, terpineol, beta-pinen, beta-mircen, terpinen-4-ol, kamfen, a także alfa-kadinol. Jałowiec zawiera też kwasy: mrówkowy, octowy, walerianowy, glikolowy oraz jabłkowy. W jego składzie występują również inne prozdrowotne substancje, takie jak: garbniki katechinowe, goryczka juniperyna, glikozydy flawonowe, cukry, sole mineralne, a także grupa antocyjanów.

To warto wiedzieć

Owoce jałowca pospolitego były wykorzystywane już kilkaset lat przed naszą erą jako środek poronny.

Olejek eteryczny z owoców jałowca wykazuje działanie moczopędne

Już w dawnych czasach podkreślano znaczenie jałowca pospolitego jako skutecznego środka poprawiającego funkcjonowanie układu moczowego. Właściwości antyseptyczne tej rośliny sprawdzają się przy zapaleniu pęcherza. Olejki eteryczne jałowca stymulują ukrwienie tzw. kłębków nerkowych, co wywołuje działanie moczopędne, dlatego wywar z owoców tego krzewu zalecany jest przy występowaniu tzw. skąpomoczu. Jest także stosowany na pobudzanie i wzmaganie miesiączek.

Na co uważać, przyjmując wywary z owoców jałowca pospolitego?

Jałowca pospolitego nie powinny stosować osoby, które zmagają się ze stanami zapalnymi przewodu pokarmowego, pęcherzyka żółciowego, wyrostka robaczkowego, a także nerek oraz ludzie z wrzodami żołądka i dwunastnicy. Z przyjmowania tej rośliny powinny też zrezygnować chorzy na marskość wątroby. Olejkami nie należy także smarować poparzonych miejsc na skórze. U kobiet będących w ciąży preparaty z jałowca mogą wywołać krwotok wewnętrzny macicy i poronienie. Nie zaleca się też ich stosowania u matek karmiących piersią. Przeciwwskazania dotyczą także osób, u których występuje krwiomocz i białkomocz.  Długotrwałe dawkowanie wyciągów z jałowca pospolitego (sięgające ponad półtora miesiąca) może doprowadzić do przykrych skutków ubocznych, czyli stanów zapalnych w obrębie nerek, przewodu pokarmowego, a także skóry.

Jałowiec skutecznie zwalcza infekcje i wzmacnia organizm

Substancje zawarte w jałowcu pospolitym wykazują właściwości przeciwbakteryjne. Olejki z tej rośliny działają rozgrzewająco, dlatego wyciągi, napary oraz nalewki z niej wytwarzane doskonale sprawdzają się przy przeziębieniach, infekcjach wirusowych oraz chorobach układu oddechowego. Pobudzają wentylację płuc i korzystnie wpływają na pracę oskrzeli. Inhalacje z jałowca pomagają udrożnić zatoki nosowe przy zalegającej wydzielinie, a nacieranie okolic klatki piersiowej olejkiem pozwala na głębszy oddech. 

Jałowiec wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego

W medycynie ludowej popularne jest wytwarzanie wywarów na bazie owoców jałowca, które usprawniają funkcjonowanie układu trawiennego. Szyszkojagody są dobrym środkiem pobudzającym trawienie, dzięki działaniu pozwalającemu na zwiększanie wytwarzania soku żołądkowego, a także żółci. Poprawia się również praca jelit, co skutkuje lepszą przemianą materii oraz minimalizowaniem różnego rodzaju zaburzeń w obrębie narządów trawiennych. Substancje zawarte w jałowcu wpływają również na poprawę krążenia oraz lepsze wchłanianie do krwi wszelkich cennych dla organizmu składników odżywczych.

To warto wiedzieć

Należy uważać, żeby nie przyjmować zbyt dużej ilości preparatów otrzymanych na bazie jałowca pospolitego. Zalecana dzienna dawka to 10 g olejku jałowcowego.

Jałowiec pomaga obniżyć poziom cukru we krwi

Szamani z plemion indiańskich koczujących na zachodnich terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki wyrabiali wywar, w którym jednym ze składników były szyszkojagody z jałowca, stosowali go do hamowania rozwoju cukrzycy. Współczesne badania przeprowadzane na szczurach, u których występowała cukrzyca, wykazały, że roślina ta powodowała zmniejszenie w ich krwi ilości cukru. Skutkiem tego było obniżenie poziomu glukozy. Stwierdzono też mniejszą śmiertelność wśród gryzoni z powodu cukrzycy. 

Jałowiec pomaga zwalczać bóle mięśni, reumatyczne i zmniejszyć obrzęki

Dzięki swoim właściwościom antyseptycznym olejek eteryczny z jałowca doskonale nadaje się do wcierania na rany i podrażnienia skórne. Miejsca te szybciej się goją, a bakterie nie są w stanie się rozwijać. Następuje też lepsze ukrwienie, co skutkuje również zmniejszeniem dolegliwości i bólu. Wcieranie olejków – czy też maści – z owoców jałowca w skórę jest także dobrym pomysłem przy artretyzmie, reumatyzmie oraz występowaniu stanów zapalnych. Zaleca się stosowanie wywarów z jałowca przy: nerwobólach, bólach stawów, kości oraz  na redukcję obrzęków.

Wywar z owoców jałowca poprawia funkcjonowanie wielu narządów i wpływa na lepszą ogólną kondycję organizmu

• Jałowiec może być stosowany przez sportowców jako środek regeneracyjny, gdyż poprawia krążenie krwi w kończynach.
• Spożywanie owoców jałowca doskonale wpływa na funkcjonowanie serca i lepszą jego pracę.
• Jałowiec wykazuje właściwości przeciwgrzybicze.
• Jałowiec sprawdza się jako środek na zatrucia metaboliczne.
• Wyciąg z szyszkojagód działa jak najbardziej skuteczny antybiotyk. Zwalcza bakterie oraz działa odkażająco.
• Wcieranie olejku jałowcowego w skórę głowy likwiduje łupież, a także zapobiega zbytniemu łysieniu. 
• Zawarte w jałowcu substancje zwalczają infekcję dróg moczowych. 
• Preparaty z jałowcem pomagają leczyć nadczynność tarczycy.

Przepis na wywar z jałowca

Najpierw szyszkojagody jałowca należy dokładnie przemyć, a następnie rozgnieść. Potem trzeba je zalać wrzącą wodą i trzymać pod przykryciem ok. 20 min. Po przecedzeniu i odcedzeniu wywar można wypijać w ilości najwyżej dwóch łyżek stołowych w ciągu dnia. Wywar ma działanie moczopędne oraz poprawiające trawienie.

Opracował Jarosław Cieśla