Jod jest niemetalem zaliczanym do grupy fluorowców nazywanych też „chlorowcami” lub „halogenami”. Szacuje się, że ok. 70 proc. jodu znajduje się w morskich osadach dennych – spacery nad brzegiem morza są zalecane każdemu, kto miałby potrzebę uzupełnić ten pierwiastek. 

Jod jest wykorzystywany do różnych celów, np. do produkcji jodyny o właściwościach dezynfekujących oraz w medycynie do leczenia chorób tarczycy. To także radioaktywny izotop stosowany jest w diagnostyce medycznej.

Funkcje jodu

Jod jest niezbędnym pierwiastkiem w żywieniu człowieka. Jego ilość w organizmie dorosłego człowieka wynosi od 20 do 50 mg, z czego 80 proc. znajduje się w tarczycy. Jest konieczny do biosyntezy hormonów tarczycy, tyroksyny i trójodotyroniny, które regulują metabolizm węglowodanów, kwasów nukleinowych i witamin, syntezę białka, procesy lipolizy, aktywność enzymatyczną, temperaturę ciała, tętno i wzrost. Hormony tarczycy są także kluczowe dla prawidłowego rozwoju układu kostnego i ośrodkowego układu nerwowego u płodu, a także u niemowląt. Jod nie akumuluje się w organizmie, dlatego trzeba go uzupełniać na bieżąco.

Zwiększone ryzyko i objawy niedoboru 

Na całym świecie ok. 1,5 miliarda ludzi żyje w obszarach dotkniętym niedoborem jodu. Deficyt tego pierwiastka powoduje zaburzenie czynności tarczycy, przerost nabłonka gruczołowego tarczycy (wole), ogólne osłabienie metabolizmu. Ale nie tylko niedobór jodu jest niebezpieczny. Zbyt dużo tego pierwiastka w diecie może prowadzić do nadczynności tarczycy. Niedobór jodu jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży, ponieważ może prowadzić do nieodwracalnych zmian płodu, a u niemowląt przewlekły niedobór jodu może spowodować zahamowanie wzrostu fizycznego oraz umysłowe upośledzenie rozwoju (kretynizm).

Długotrwałe niedobory jodu prowadzą do niedoczynności tarczycy, któremu towarzyszą następujące objawy:

• zmęczenie,
• ospałość,
• spowolnienie umysłowe,
•  nadwrażliwość na zimno,
• suchość i szorstkość skóry,
• obrzęki powiek, twarzy, także w obrębie rąk i nóg,
• spowolniony rytm serca, 
• duszności. 

Źródła w pokarmie

Głównym źródłem jodu są: woda morska, solanki i saletra chilijska (azotan sodu). Jod otrzymywany jest także z popiołu roślin morskich, wydobywa się go również z młodych osadów wapiennych. Dobre źródło jodu to wodorosty morskie. W XIX wieku wykorzystywano je w leczeniu wola (czyli obrzęku tarczycy) wywołanego m.in. niedoborem jodu w pokarmach. Roślinność morska, zwłaszcza glony, kumuluje duże ilości jodu. Zawartość jodu w rybach morskich jest zróżnicowana – najwięcej tego pierwiastka zawierają śledzie i ostrygi. Niektóre wody mineralne i sól spożywcza są wzbogacane jodem.

Ciekawostka

Jod został odkryty w 1811 roku całkowicie przypadkowo, kiedy to francuski chemik, Bernard Courtois, chciał wykorzystać popiół ze spalonych wodorostów do produkcji prochu strzelniczego. Gdy do popiołu dodał kwas siarkowy, otrzymał purpurową parę, która po schłodzeniu wytworzyła piękne, ciemnoniebieskie kryształy. Nowemu pierwiastkowi nadano nazwę iodes, co w języku greckim oznacza „fioletowy”.

Opracowała Agata Majcher