Komórki, z których jesteśmy zbudowani, podlegają cyklowi nieustannego odradzania się, starzenia i uśmiercania – i tak przez cały czas.  Warto wiedzieć, jakie procesy odgrywają główną rolę w tym cyklu, oraz w jaki sposób możemy wpłynąć na postęp odbudowy i regeneracji mitochondriów. To, w jaki sposób się odżywiamy i suplementujemy, jest jednym z kluczowych czynników przebiegu starzenia się. Czy możemy go spowolnić? Tak, a jednym ze sposobów na poprawę biogenezy mitochondriów jest dieta bogata w koenzym Q10.

Czym są mitochondria

Mitochondria to organelle komórkowe występujące w komórkach wszystkich tlenowych organizmów zwierzęcych i roślinnych. Powielają się poprzez podział. Mitochondria są ważnymi organellami umożliwiającymi komórce pozyskanie energii dzięki organicznemu związkowi chemicznemu zwanemu  ATP (adenozynotrifosforan) będącemu głównym nośnikiem energii w komórkach. Mitochondria są główną siłą napędową komórek, ponieważ to one (w procesie oddychania komórkowego) wytwarzają ok. 90 proc. wszystkich ATP. Mitochondria zawierają własną informację genetyczną – oprócz pozyskiwania energii chronią komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i przed chorobotwórczymi patogenami. Zaburzona praca mitochondriów prowadzi do spadku wydolności komórki, a w konsekwencji do jej uszkodzenia i upośledzenia mechanizmu produkcji ATP, co skutkuje zwiększeniem produkcji wolnych rodników, dając początek stanom zapalnym, starzeniu się czy różnego typu chorobom przewlekłym.

Pracę mitochondriów można wspierać na wiele różnych sposobów, a jednym z nich jest dostarczanie odpowiednich składników odżywczych w diecie lub wraz z suplementacją.

Czego pragną twoje mitochondria

Mitochondria mogą pracować wydajniej, jeśli do rutyny dnia codziennego wprowadzisz następujące nawyki:

• Okresowe głodówki lub posty przerywane (IF – Intermittent Fasting). Podczas przerwy w dostarczaniu pożywienia komórki poddane biologicznemu procesowi katabolicznemu zyskują czas na regenerację. Biologiczny proces kataboliczny polega na kontrolowanym rozkładzie przez komórkę cząsteczek chemicznych, organelli komórkowych oraz fragmentów komórek. Organizm rozbija i usuwa uszkodzone, stare organelle komórkowe, jednocześnie zastępując je nowymi. 
• Regularna aktywność fizyczna jest konieczna do wytwarzania ATP ze zgromadzonych i dostępnych składników odżywczych. Zapewnia wydolność oddechową i kurczliwość mięśni.
• Odpowiednia jakość snu i relaks – zdrowy i regeneracyjny sen jest twoim sprzymierzeńcem. Podczas snu odbudowują się mitochondria. Warto wypróbować  różnego typu techniki relaksacyjne, dzięki którym poziom stresu będzie niższy. Przewlekły stres jest szkodliwy dla naszego układu nerwowego, odpornościowego i hormonalnego, co zaburza pracę mitochondriów.
• Właściwa dieta i suplementacja – stara zasada „jesteś tym, co jesz” sprawdza się także w przypadku wsparcia wydajności mitochondriów. Niektóre składniki odżywcze mają zdolności regeneracyjne i ochronne i są zdolne do pobudzania aktywności enzymów mitochondrialnych, chroniąc komórki przed szkodliwym procesem utleniania. TOP składników odżywczych mogących wesprzeć pracę mitochondriów to:

1. mikroelementy (np. elektrolity),
2. witaminy (np. D, C oraz te z grupy B),
3. polifenole (np. camu camu, acerola),
4. chinony (np. pirolochinolinochinon – PQQ,  koenzym Q10),
5. aminokwasy (np. kreatyna, l-karnityna).

Wszystkim wyżej wymienionym składnikom odżywczym zostały poświęcone odrębne artykuły, a w niniejszym omówiony zostanie koenzym Q10 oraz jego rola w utrzymaniu długowieczności mitochondriów.

Czym jest koenzym Q10

Koenzym Q10, podobnie jak PQQ (pirolochinolinochinon) jest organicznym związkiem chemicznym należącym do grupy chinonów. Jest substancją rozpuszczalną w tłuszczach, występującą we wszystkich oddychających komórkach, zwłaszcza w mitochondriach. To kluczowy składnik łańcucha transportu elektronów i uczestniczy w tlenowym oddychaniu komórkowym, które wytwarza energię w postaci ATP, czyli innymi słowy: bierze udział w procesach wytwarzania energii w mitochondriach. Koenzym Q10 jako przeciwutleniacz ochrania komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym.

Koenzym Q10 obecny jest w każdej komórce ciała, jednak najwyższe stężenia znajdują się w narządach o największym zapotrzebowaniu na energię, takich jak serce, nerki, płuca i wątroba. Produkcja koenzymu Q10 zmniejsza się wraz z wiekiem, dlatego osoby starsze mają największy niedobór tego związku.

Możliwe przyczyny niedoboru koenzymu Q10

Zapasy koenzymu Q10 wyczerpują się wraz z wiekiem, ale istnieją także inne przypadki niedoborów koenzymu Q10. Mogą do nich należeć:

• niedobory żywieniowe, np. niedobór witaminy B6,
• defekty genetyczne w syntezie lub wykorzystaniu koenzymu Q10,
• różne choroby, podczas których zwiększone jest zapotrzebowanie tkanek na koenzym Q10,
• stres oksydacyjny spowodowany starzeniem się,
• skutki uboczne kuracji statynami.
  
  

Koenzym Q10 w prewencji i profilaktyce zdrowotnej

Koenzym Q10 znany jest ze swoich kardioochronnych właściwości. Przeprowadzono wiele badań, w jednym z nich przez okres 1 roku 641 osobom podawano koenzym Q10 lub placebo. Pod koniec badania osoby z pierwszej grupy były rzadziej hospitalizowane z powodu nasilenia niewydolności serca, miały też mniej groźnych powikłań w porównaniu z drugą grupą. Wnioski: koenzym Q10 przywraca optymalny poziom produkcji energii, zmniejsza uszkodzenia oksydacyjne i poprawia funkcje serca, co może bardzo pomóc w leczeniu niewydolności tego organu.

Nadmierna produkcja wolnych rodników może prowadzić do obniżenia energii w neuronach, co może skutkować występowaniem migren. Koenzym Q10 pomaga zmniejszyć stan zapalny, który może wystąpić podczas migreny. U osób cierpiących na tę przypadłość zaobserwowano niedobór koenzym Q10. Jedno z badań wykazało, że 1550 osób z niskim poziomem koenzymu Q10 doświadczyło mniej ostrych napadów bólów głowy po leczeniu tym związkiem. Wnioski: koenzym Q10 nie tylko pomaga leczyć migreny, ale także może im zapobiegać.

Stres oksydacyjny przyczynia się do uszkodzenia komórek, co może skutkować chorobami metabolicznymi, takimi jak np. cukrzyca. Otóż nieprawidłowa funkcjonalność mitochondriów została powiązana z opornością na insulinę. Wykazano, że koenzym Q10 poprawia wrażliwość na insulinę i reguluje poziom cukru we krwi. Koenzym Q10 może pomóc zapobiegać cukrzycy, stymulując rozkład tłuszczów i zmniejszając akumulację komórek tłuszczowych, które mogą prowadzić do otyłości lub cukrzycy typu 2.

Koenzym Q10 bardzo wspiera płuca, ponieważ ze wszystkich narządów właśnie ten organ ma największy kontakt z tlenem. A to sprawia, że płuca są wysoce podatne na uszkodzenia oksydacyjne. Gdy nie mają ochrony antyoksydacyjnej, mogą wystąpić różne choroby płuc, takie jak np. astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).  Badania wykazały, że osoby cierpiące na te schorzenia mają niższy poziom koenzymu Q10. Suplementacja koenzymem Q10 zmniejsza stan zapalny u osób z astmą. Zaobserwowano lepsze dotlenienie tkanek i tętno po suplementacji koenzymem Q10.

Mitochondria są głównymi generatorami energii komórek mózgowych, jednak funkcjonalność mitochondriów zmniejsza się wraz z wiekiem. Całkowita dysfunkcja mitochondriów może prowadzić do śmierci komórek mózgowych i chorób takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Mózg jest bardzo podatny na uszkodzenia oksydacyjne ze względu na duże zapotrzebowanie na tlen. Uszkodzenia oksydacyjne negatywnie wpływają na pamięć i funkcje poznawcze. Wg przeprowadzonych badań koenzym Q10 może spowolnić postęp chorób neurodegeneracyjnych.

Stres oksydacyjny powoduje uszkodzenie komórek i wpływa destrukcyjnie na ich funkcje. Wobec braku skutecznej walki z uszkodzeniami oksydacyjnymi, zwiększa się ryzyko powstania nowotworów. Wykryto, że pacjenci z nowotworami mają niższy poziom koenzymu Q10. Suplementacja tym związkiem zmniejsza ryzyko nawrotu nowotworu.

Skóra, jako największy organ w naszym ciele, narażona jest na działanie szkodliwych czynników przyspieszających proces starzenia. Nakładanie kremów z koenzymem Q10 bezpośrednio na skórę może zmniejszyć uszkodzenia spowodowane czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi, zwiększając produkcję energii w komórkach skóry, promując ochronę antyoksydacyjną. Koenzym Q10 spłyca zmarszczki, zmniejsza szkody uszkodzeń oksydacyjnych. Co więcej, osoby z niskim poziomem koenzymu Q10 mogą być bardziej narażone na rozwój raka skóry.

Stres oksydacyjny wpływa także na osłabienie funkcji mięśni, co przekłada się na wydajność ćwiczeń fizycznych. Nieprawidłowo działające mitochondria powodują zmniejszenie energii mięśni, utrudniając im zdolność kurczenia się. Koenzym Q10 może poprawić wydajność ćwiczeń, zmniejszając  stres oksydacyjny.

Spożywcze źródła koenzymu Q10

Koenzym Q10 można stosować w formie suplementu, a można także przyswajać go wraz z pokarmem. Najwięcej tego związku w pożywieniu znajdziemy w mięsie i podrobach: serce, wątroba, nerki, wieprzowina, wołowina i kurczak, w tłustych rybach: pstrąg, śledź, makrela, sardynka, w warzywach: szpinak, kalafior, brokuły, w owocach: pomarańcze, truskawki, w strączkach: soja, soczewica, w orzechach i nasionach: sezam, pistacje, w olejach: sojowy, rzepakowy.