Kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum) to roślina jednoroczna z rodziny bobowatych dorastająca do 60 cm. Pochodzi z terenów Morza Śródziemnego i Ameryki Północnej, rzadko uprawiana jest w Polsce. Można ją uprawiać w ogrodzie, pamiętając jednakże, że jest rośliną ciepłolubną i preferuje słoneczne stanowiska.

Surowcem, po który sięgamy najczęściej, są zmielone, wysuszone nasiona, którymi można posypywać rozmaite potrawy (kozieradka w smaku przypomina maggi). Świetnym pomysłem jest także kiełkowanie jej nasion. Kozieradka jest nie tylko interesującą przyprawą, ale również naturalny,m lekarstwem. Dlaczego warto zainteresować się tą rośliną leczniczą? O tym w artykule.

Kozieradka w medycynie ludowej

Leczniczymi właściwościami kozieradki pospolitej zachwycano się już wiele wieków temu, nawet starożytny papirus Ebersa (1550 r. p.n.e.) opisywał zabiegi pielęgnacyjne ciała z użyciem oleju kozieradkowego.

W Chinach nasiona kozieradki były prażone i używane jako namiastka kawy, Egipcjanie zaś używali jej do obrzędów religijnych (do balsamowania ciał), a Grecy traktowali ją zarówno jako lek, jak i przyprawę. Jedna z nazw kozieradki oznacza z greki: „greckie siano”, ponieważ roślinę tę dodawano do paszy trzodzie chlewnej i bydłu domowemu. Ajurweda zachęcała, by wykorzystywać kozieradkę do leczenia schorzeń przewodu pokarmowego i błon śluzowych. W Indiach nasiona kozieradki są powszechnie używane jako przyprawa do przypraw curry i są powszechnie znane ze swoich właściwości odżywczych oraz stymulujących trawienie. Według zaleceń ajurwedy nasiona kozieradki warto stosować przy różnego typu zaburzeniach żołądkowo-jelitowych. W Europie kozieradka zyskała popularność za sprawą benedyktynów, którzy leczyli nią choroby wątroby, nerek i płuc.

Kozieradka wpływa na zmianę zapachu naszego potu – nawet niewielkie jej ilości sprawią, że pot przejdzie wonią przypominającą kozi smrodek. Przyznajmy jednak, że jest to niewinny skutek uboczny i niezbyt wygórowana cena, jaką musielibyśmy zapłacić za to, co oferuje nam ta roślina.  Inne jej nazwy to: boża trawka, fenogryka, grecki jaskier, koza włoska, koziorożec, kozłowiec grecki lub kozi rożnik.

Składniki aktywne kozieradki

Kozieradka pospolita ma unikalny profil związków biologicznie aktywnych. Niewątpliwie za większość właściwości terapeutycznych odpowiada trygonelina (główny alkaloid kozieradki). Trygonelina została zbadana dokładniej niż pozostałe składniki tej rośliny – zwłaszcza w odniesieniu do cukrzycy i chorób ośrodkowego układu nerwowego.

Oprócz trygoneliny kozieradka zawiera jeszcze takie fitoskładniki:
związki śluzowe (głównie galaktomannany), flawonoidy (luteolina, trycyna, kwercetyna), izoflawony (daidzeina), pochodne kemferolu, saponiny steroidowe, związki glikozydowe, fosfolipidy i glikolipidy, sterole, białko (między innymi tryptofan i lizyna), cholinę, błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny, sole mineralne, lecytynę, gorycze, witaminy: PP, H, F, B1; kwas fitynowy, alkohole cukrowe oraz kumarynę.

Kozieradka we współczesnej medycynie

Kozieradka została bardzo dokładnie przebadana i wiele badań potwierdza jej szerokie spektrum terapeutyczne. Oto niektóre z nich:

Działanie hipoglikemiczne, przeciwcukrzycowe

Wiele badań potwierdza fakt, że trygonelina z powodzeniem zapobiega cukrzycy i leczy ją. Do jednych z jej możliwości należy zmniejszanie nefropatii cukrzycowej, obniżenie poziomu glukozy we krwi, regeneracja komórek β wysp trzustkowych, wspomaganie wydzielania insuliny. Nasiona kozieradki zawierają 45,4 proc. błonnika pokarmowego, z czego 32 proc to błonnik nierozpuszczalny, a 13,3 proc. to błonnik rozpuszczalny. Rozpuszczalny błonnik z nasion kozieradki zmniejsza poposiłkową odpowiedź glukozy we krwi.

Pobudza laktację

Według wielu matek karmiących piersią kozieradka należy do jednego z podstawowych surowców mlekopędnych. Uważa się, że regularne zażywanie kozieradki może pomóc zwiększyć produkcję mleka.

Działanie antyoksydacyjne skiełkowanych nasion

Skiełkowane nasiona kozieradki uważane są za bardziej wartościowe niż nasiona nieskiełkowane, ponieważ dostarczają niezbędnych aminokwasów, zwłaszcza: leucyny, lizyny i tryptofanu. Kiełkowanie nasion aktywuje wiele enzymów, które pomagają poprawić strawność białek, a także zdolność wchłaniania tłuszczu. Skiełkowane nasiona kozieradki mają najwyższą zdolność antyoksydacyjną, choć nawet posypywanie potraw zmielonymi nasionami kozieradki ma głęboki sens.

Działanie stymulujące trawienie, wiatropędne, hepatoprotekcyjne

Kozieradka zaliczana jest do jednego z wielu ziół o działaniu hepatoprotekcyjnym (działającym ochronnie na wątrobę). Jej zdolności hepatoochronne porównywane są nawet  z efektami, jakie daje sylimaryna – znany związek chroniący wątrobę.

Kozieradka polecana jest w leczeniu przewlekłych uszkodzeń wątroby powstałych z różnych przyczyn. W jednym z eksperymentów szczurom podawano alkohol, a następnie karmiono je nasionami kozieradki. Badania jednoznacznie wykazały poprawienie stanu komórek wątrobowych, natomiast markery uszkodzenia wątroby AST i ALT znacznie zmalały.

Działanie żółciopędne, zmniejszające kamienie żółciowe

Przeprowadzono eksperymenty na myszach, badając wpływ kozieradki na skład żółci u gryzoni karmionych przez 10 tygodni dietą wysokocholesterolową. Ssaki podzielono na 4 grupy w zależności od modelu odżywiania. Jednym do karmy dodawano kozieradkę, drugim cebulę, trzecim jedno i drugie, a czwartej grupie nie dodawano żadnych składników wzbogacających. Kozieradka, cebula i ich kombinacja zmniejszyły częstość występowania kamieni żółciowych odpowiednio o 76, 27 i 75 proc. Wniosek z eksperymentu nasuwa się taki, że jeśli do naszego pokarmu regularnie będziemy dodawać kozieradkę, tym samym obniżymy poziom cholesterolu, białka całkowitego, glikoprotein, a żółć będzie przepływać szybciej.

Działanie przeciwzapalne

W jednym z badań myszom wstrzykiwano karageninę w celu wywołania reakcji zapalnej. Na skutek eksperymentu u myszy pojawiły się obrzęki na łapkach. Podanie myszom ekstraktu z nasion kozieradki znacząco zredukowało obrzęk zapalny. Kozieradka wykazuje udowodnione działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne

Wszystkie części kozieradki wykazują wysoki potencjał przeciwgrzybiczy, a siła efektu zależy od gatunku grzyba i części kozieradki. Omawiana roślina jest ważnym źródłem związków biologicznie czynnych o działaniu przeciwgrzybicznym i przeciwbakteryjnym (zwalcza bakterię Helicobacter pylori).

Działanie przeciwwrzodowe

Działanie rozpuszczalnej frakcji żelowej nasion kozieradki jest porównywalne do skuteczności omeprazolu, znanego blokera pompy protonowej stosowanego w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak: choroba refluksowa przełyku, wrzody żołądka i dwunastnicy czy zapalenie żołądka. Powlekające działanie kozieradki wykazuje działanie ochronne na śluzówkę żołądka.

Działanie przeciwnowotworowe

Za jedną z głównych przyczyn śmiertelności na całym świecie odpowiedzialne są nowotwory. Konwencjonalne metody terapeutyczne wydłużają życie pacjenta o kilka miesięcy lub lat, ale powodują poważne skutki uboczne. Coraz częściej w leczeniu i zapobieganiu nowotworów dopuszcza się do głosu medycynę naturalną – w tym fitoterapię oraz dietetykę. Nie jest tajemnicą, że składniki aktywne wielu roślin od dawna są zalecane w profilaktyce przeciwnowotworowej, kozieradka jest jedną z nich. Wyciągi wodne i alkoholowe różnych części kozieradki działają cytotoksycznie na komórki rakowe, zmniejszają ich żywotność oraz indukują ich apoptozę. Ekstrakty z kozieradki wykazują działanie hamujące rozwój nowotworów piersi, trzustki i prostaty, podczas gdy zdrowe komórki pozostają nienaruszone.

Działanie neuroprotekcyjne

Najważniejszy alkaloid kozieradki (trygonelina) ma wysoki potencjał terapeutyczny w leczeniu i zapobieganiu chorób ośrodkowego układu nerwowego. Dla samej kozieradki trygonelina ma takie znaczenie, że alkaloid ten pomaga w przetrwaniu i wzroście rośliny. Trygonelina działa na człowieka uspokajająco. Działanie trygoneliny polega na pobudzaniu regeneracji aksonów komórek mózgowych oraz stymuluje powstawanie synaps, dzięki czemu wpływa na poprawę pamięci.

Kozieradka chroni przed chorobami neurodegeneracyjnymi (np. przed chorobą Alzheimera). Wysokie stężenie trygoneliny występuje jeszcze w kilku innych roślinach – szczególnie w ziarnach zielonej kawy, groszku ogrodowym, nasionach konopi i owsie.

Kozieradka pospolita jest rośliną o udowodnionym działaniu leczniczym. Warto ją zażywać nie tylko prewencyjnie, ale sprawdzi się także jako ratunek w wielu chorobach i dolegliwościach.

Opracowała: Agata Majcher