Użądlenie pszczoły, ugryzienie mrówki czy poparzenie pokrzywą nie należy do przyjemnych doznań, chociaż… bywają wyjątki. Znam jedną osobę, która lubiła przesiadywać w krzakach pokrzywy. Parzący, kłujący czy gryzący kwas mrówkowy jest bardzo ważnym elementem leczenia niektórych chorób (np. reumatycznych) – na szczęście nie musimy go aplikować wprost z aparatu gębowego owada czy parzących włosków wydzielniczych pokrzywy. A jeśli chodzi o jad pszczeli, to on też leczy, a w jaki sposób, o tym w dalszej części artykułu.

Co to jest jad pszczeli?

Chociaż jad pszczeli zyskał ostatnio dużą popularność, terapia nim jest znana w praktykach medycyny tradycyjnej już od tysięcy lat. Jad pszczeli jest bezbarwną, gorzką cieczą o słodkim zapachu wydalaną przez gruczoły jadowe europejskiej pszczoły miodnej (robotnic  oraz pszczół matek) z gatunku Apis mellifera. Pszczoły wydalają jad (a właściwie apitoksynę – truciznę) przez żądła w celach obronnych, kiedy czują się zagrożone. Użądlenie człowieka to jednorazowy akt dla pszczoły, owad ginie, nie mogąc wyciągnąć żądła. Można by pomyśleć, że pozyskiwanie jadu pszczelego kończy się zgonem dawczyni – na szczęście hodowcy pozyskują wydzielinę w sposób humanitarny, co oznacza, że po skończonej „robocie” pszczoła wraz z ocalałym żądłem wraca do ula w nienaruszonym stanie.

Skład jadu pszczelego

Jad pszczeli ma unikalny i ciekawy skład. Złożony jest z różnych enzymów i białek o działaniu  przeciwzapalnym i immunoochronnym chroniących pszczoły przed atakiem różnych patogenów chorobotwórczych.

Jad pszczeli zawiera zarówno związki przeciwzapalne, jak i zapalne – w tym: enzymy, cukry, fosfolipidy, minerały, aminokwasy, biopierwiastki i feromony. Jednym z głównych składników jadu pszczelego jest peptyd o nazwie melityna, związek rozpuszczalny w wodzie. To głównie melityna odpowiada za ból związany z użądleniem pszczół. Sucha masa jadu zawiera aż 50 proc. melityny. Podstawową jej funkcją jest sprawianie bólu osobnikom zagrażającym pszczołom. Oprócz melityny innymi peptydami występującymi w jadzie są: apamina, peptyd MCDP, tertiapina, sekapina, adolapina. W jadzie występują także związki: fosfolipaza A2, hialuronidaza, fosfomonoesteraza, lizofosfolipaza, α-D-glukozydaza.

W jaki sposób korzystać z jadu pszczelego

Aby skorzystać z dobrodziejstw jadu pszczelego, na szczęście nie trzeba przykładać do ciała pszczół, choć taka opcja oczywiście istnieje i nazywa się „apitoksynoterapią”. W tej metodzie żywe pszczoły są umieszczane na skórze, zmuszając je do celowego żądlenia. Jad pszczeli używany jest na wiele sposobów i dostępny w wielu formach. Na przykład dodaje się go do różnego typu suplementów diety, serum, maści, kremów czy balsamów nawilżających i leczniczych. Jad pszczeli może być także podawany w postaci zastrzyków.

Na co pomaga jad pszczeli

Jad pszczeli powszechnie wykorzystywany jest w medycynie, farmacji oraz w kosmetologii. Badania wykazały, że ten rodzaj pszczelej wydzieliny ma wysoki potencjał leczniczy. Oto niektóre z jej właściwości.

Działanie przeciwzapalne

Jedną z najlepiej udokumentowanych zalet jadu pszczelego jest jego silne działanie przeciwzapalne. Wykazano, że wiele składników jadu zmniejsza stan zapalny, w szczególności jego główny składnik – melityna. Chociaż melityna podawana w dużych dawkach może wywoływać swędzenie, ból i stan zapalny, jednak ma silne działanie przeciwzapalne, gdy jest stosowana w mniejszych ilościach. Wykazano, że melityna hamuje szlaki zapalne i zmniejsza markery zapalne, takie jak czynnik martwicy nowotworu alfa (TNF-α) i interleukina 1 beta (IL-1β).

Zmniejsza objawy związane z zapaleniem stawów

Wykazano, że przeciwzapalne działanie jadu pszczelego jest szczególnie korzystne dla osób cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Przeprowadzono 8-tygodniowe badanie na 120 ochotnikach z RZS, którzy co drugi dzień poddawali się akupunkturze jadem pszczelim. Wyniki badania wykazały, że zapalenie przebiegało łagodniej, a efekt można było ocenić jak po podaniu tradycyjnych leków na RZS, takich jak np. celekoksyb.

Działanie przeciwnowotworowe

Przeprowadzono badanie, które trwało 30 lat. W badaniu analizowano przyczyny zgonu 580 zawodowych pszczelarzy w porównaniu z resztą populacji. Okazało się, że mniej pszczelarzy umarło na skutek chorób nowotworowych niż osoby, które nie zajmowały się pszczołami na co dzień. Badanie potwierdziło, że pszczelarze rzadziej umierali na raka płuc. Wyniki badań sugerują, że jad pszczeli może mieć właściwości przeciwnowotworowe.

Poprawia kondycję skóry

Jad pszczeli dodawany jest do kosmetyków czy serów nawilżających, wspierając zdrowie skóry na kilka sposobów. Jad np. zmniejsza stany zapalne, działa przeciwbakteryjne oraz redukująco na zmarszczki.

Dwunastotygodniowe badanie z udziałem 22 kobiet wykazało, że stosowanie serum do twarzy zawierającego jad pszczeli dwa razy dziennie znacznie zmniejszyło głębokość i całkowitą liczbę zmarszczek w porównaniu z grupą placebo. W innym, sześciotygodniowym badaniu wykazano, że 77 proc. uczestników z łagodnym lub umiarkowanym trądzikiem, którzy stosowali surowicę zawierającą oczyszczony jad pszczeli dwa razy dziennie, doświadczyło poprawy trądziku w porównaniu z placebo.

Badania probówkowe wykazały, że jad ma silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne przeciwko wywołującym trądzik bakteriom Propionibacterium acnes.

Korzystnie wpływa na układ odpornościowy

Jad pszczeli korzystnie wpływa na komórki odpornościowe uczestniczące w reakcjach alergicznych i zapalnych.
Badania na zwierzętach potwierdzają, że terapia jadem pszczelim może zmniejszać objawy chorób autoimmunologicznych, takich jak: toczeń, zapalenie mózgu i rdzenia czy reumatoidalne zapalenie stawów, wpływając na zmniejszenie stanu zapalnego, wzmacniając odpowiedź immunologiczną.

Według innych badań na zwierzętach terapia jadem pszczelim jest pomocna w leczeniu astmy. Jad pszczeli zwiększa produkcję limfocytów T, które hamują reakcje alergenów i zmniejszają stan zapalny.

Wsparcie neurologiczne 

Niektóre badania wykazały, że terapia jadem pszczelim zmniejsza objawy związane z chorobami neurologicznymi, takimi jak choroba Parkinsona.

Redukuje ból

Według badań akupunktura jadem pszczelim w połączeniu z tradycyjnymi lekami znacznie zmniejszyły ból, poprawiając stan u 54 pacjentów z przewlekłym bólem krzyża w porównaniu z grupą placebo.

Może zwalczać boreliozę

Jad pszczeli i wyizolowana melityna mogą niszcząco wpływać na bakterię wywołującą boreliozę – Borrelia burgdorferi. Na razie jest to teoria i na pewno wymagane są dalsze badania.

Jadowe BHP

Użądlenie przez pszczołę może wywołać reakcję anafilaktyczną objawiającą się miejscowym bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem skóry. Przypadkowe połknięcie pszczoły nie należy do rzadkich zjawisk, dlatego zawsze zachowajmy ostrożność sięgając po słodki napój, do którego mógł wpaść owad. W gardle może pojawić się zagrażający życiu obrzęk, uniemożliwiający lub utrudniający oddychanie. Ja kiedyś prawie połknęłam osę – nie jest to nic przyjemnego.

Sama terapia jadem pszczelim może u osób silnie uczulonych wywołać poważne skutki uboczne, powodując anafilaksję – potencjalnie zagrażającą życiu reakcję alergiczną, która może utrudniać oddychanie, a nawet prowadzić do śmierci. Udokumentowano również inne poważne działania niepożądane związane z terapią jadem pszczelim, w tym: hiperwentylację, zmęczenie, utratę apetytu, bardzo silny ból, zwiększone ryzyko krwawienia lub wymioty.

Jad pszczeli to naturalny produkt, który zyskał na popularności ze względu na wiele potencjalnych korzyści zdrowotnych. Wykazano, że ma właściwości przeciwzapalne, może korzystnie wpływać na zdrowie skóry i pomóc w leczeniu objawów związanych z różnymi schorzeniami, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów czy przewlekły ból.

Ponieważ stosowanie produktów z jadem pszczelim lub poddawanie się terapii jadem pszczelim może powodować poważne skutki uboczne, przed wypróbowaniem należy zachować ostrożność i skonsultować się z doświadczonym lekarzem w celu uzyskania porady.

Opracowała Agata Majcher