To najczęstsze nowotwory łagodne wywodzące się z mięśniówki macicy. Nadal najpopularniejszą operacją ginekologiczną jest usuwanie mięśniaków z pozostawieniem macicy lub wraz z macicą. Szacuje się, że 80% kobiet ma mięśniaki. Charakteryzują się one słabym ukrwieniem, wolnym wzrostem, otoczone są pseudotorebką. Występują w różnych częściach macicy, jako pojedyncze i mnogie.

W 60% wzrost tych mięśniaków jest indukowany poprzez zaburzenia chromosomalne, które wpływają na komórki mięśniówki macicy. Progesteron oraz estrogeny powodują przetwarzanie tych komórek w prekursorowe komórki włókniste, a te przekształcają się w komórki prekursorowe mięśniowe, włókniste i komórki mięśniowe naczyń tętniczych. Wpływ na te przemiany ma dieta, poziom witaminy D, hormony, różnego rodzaju toksyny. Mediatorami tego procesu są czynniki zapalne, czynniki powodujące wzrost unaczynienia tętniczego oraz pochodne witaminy A.

Z kolei mięsaki są formą złośliwą guzów macicy. Mięsaki charakteryzują się naciekaniem, przerzutami. Stanowią one około 0,5–0,6% guzów macicy. Występowanie i wzrost mięsaków wiąże się ściśle z okresem postmenopauzalnym.

Mięśniaki a wiek kobiety

Częstotliwość występowania mięśniaków jest zależna od wieku kobiety. Między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia bywa to około 5%, zwiększa się do 15% między trzecią a czwartą dekadą życia, a między czwartą a szóstą – występują one u ok. 35% kobiet.

Mięśniaki mają też wpływ na prokreację. W 1990 r. większość urodzeń dzieci przypadała na grupę wiekową kobiet 20–24-letnich, natomiast w 2017 r. większość porodów odebrano od kobiet w wieku 30–34 lat. Podobnie było z zawieraniem małżeństw. W 1990 r. małżeństwa najczęściej były zawierane przez kobiety w 22–23 roku życia, zaś teraz najczęściej zawierane są przez 26–27-latki, a pierwsze dziecko pojawia się w rodzinach kobiet będących w okolicach 28 roku życia.

Ponieważ częstotliwość pojawiania się mięśniaków rośnie wraz z wiekiem kobiety, rosną też ryzyka z tym związanie, jak np.: brak równowagi pomiędzy progesteronem (PGN), estradiolem (E2) oraz lutropiną (LH). Długoletni brak ciąży, brak lub niedostatek ruchu, nadwaga i otyłość, niedobory witaminy D i antyoksydantów oraz różnice rasowe również mają wpływ na częstość pojawiania się tej przykrej przypadłości.

Objawy mięśniaków

• Nieprawidłowe krwawienia: obfite i/lub długie miesiączki, krwawienia pozamiesiączkowe mogące doprowadzać do niedokrwistości.
• Objawy uciskowe na okoliczne narządy powodujące parcie na mocz, czasem utrudnienie odpływu moczu z nerek przy ucisku na moczowody, bóle podbrzusza, podrażnienia nerwów kończyn dolnych.
• Niepłodność i poronienia w przypadku mięśniaków uszypułowanych do jamy macicy oraz wpuklających się do jamy macicy (działają jak ciała obce drażniące śluzówkę w jamie macicy, co powoduje utrudnienie w zagnieżdżeniu się i rozwoju zarodka).
• Szybciej wzrastające mięśniaki

Przy modelowaniu jamy macicy występuje spadek liczby ciąż i porodów, ponieważ bywa 2–3 razy więcej samoistnych poronień. Mięśniaki są przyczyną 7% nawrotowych poronień i 1–2% niepłodności.
 
Leczenie zależne jest od: wieku i planów prokreacyjnych, uciążliwości objawów, wielkości, liczby i położenia mięśniaków, obawy przed operacją i chęci zachowania macicy oraz ryzyka onkologicznego.

Sposoby leczenia operacyjnego mięśniaków

• Laparoskopia lub laparotomia (nacięcie powłok brzusznych). Tu należy się liczyć z powikłaniami operacyjnymi wynikającymi zarówno z samego zabiegu, jak i z powodu podania znieczulenia.
• Histeroskopowe (zestaw optyczny z kanałami do narzędzi zakładany przez szyjkę do jamy macicy) usuwanie mięśniaków wpuklających się do jamy macicy oraz uszypułowanych w jamie macicy.
• Usunięcie mięśniaka/mięśniaków z pozostawieniem trzonu macicy.
• Amputacja nadpochwowa trzonu macicy.
• Histerektomia – usunięcie trzonu, szyjki macicy i częściowo pochwy.

Mało inwazyjne sposoby leczenia mięśniaków

• Embolizacja – jest to założenie cewników do tętnic macicznych z podaniem środków powodujących trwałą lub czasową ich niedrożność, pod kontrolą obrazu z użyciem promieniowania rentgenowskiego (RTG). Pozwala na zachowanie macicy. Zmniejsza objętość mięśniaków o 40–70%. Po zabiegu występują silne dolegliwości bólowe. Zdarzają się też powikłania wynikające z wtórnego słabego unaczynienia macicy oraz częściowo jajników (dlatego po tej formie leczenia spada płodność). U 30% pacjentek konieczne jest powtórzenie zabiegu w ciągu 5 kolejnych lat.
• Termoablacja – leczenie mięśniaków macicy metodą HITU pod kontrolą ultrasonografii (USG). Pod kontrolą obrazu USG w czasie rzeczywistym miejsce ma przezskórna ekspozycja celowanej wiązki o częstotliwości radiowej, która w mięśniaku zamienia się w energię cieplną o temp. 55–80°C, co powoduje zmniejszenie i zwłóknienie mięśniaka. Proces leczenia jest długotrwały i nie zawsze efektywny.

Farmakologiczne metody leczenia mięśniaków

• Tak zwane selektywne modulatory receptora progesteronowego (SMPR), grupa leków zmniejszająca obfitość krwawień i objętość mięśniaków. Powodują one bóle głowy, piersi, uderzenia gorąca i uszkadzają wątrobę. Ten typ leczenia bywa stosowany przed operacją celem zmniejszenia mięśniaków, dla ułatwienia operacji i zmnimaliowania destrukcji zdrowej tkanki macicy.
• Inne środki farmakologiczne to: GnRH, kabergolina, inhibitory aromatazy, danazol.

Dr Marek Ślusarski