Morfologia krwi to badanie, które można przeprowadzić już od najwcześniejszych lat człowieka. Nie jest ono skomplikowane, ale ze względu na wiele mówiące wyniki analizy – bardzo skuteczne.

Morfologia krwi to badanie, które obok badania ogólnego moczu jest najczęściej wykonywaną analizą w laboratoriach. Obecnie jest całkowicie zautomatyzowane, więc nie wymaga dużej objętości krwi. Pozwala w ciągu kilku minut od wymieszania krwi i poddania jej analizie uzyskać raport. Badanie opisuje ilościowo i jakościowo elementy morfotyczne (komórkowe) krwi.

Morfologia krwi to badanie, do którego materiałem jest krew żylna, pełna, pobrana na antykoagulant – EDTA. Rzadziej (w przypadku trudności z pobraniem materiału) analizuje się krew włośniczkową z opuszki palca lub płatka ucha.

Morfologia krwi – parametry

WBC/leukocyty – liczba krwinek białych w 1 μL krwi, jednostka – tys./μL.

Leukocyty są komórkami biorącymi czynny udział w odporności organizmu. Ich liczba zwiększa się w infekcjach bakteryjnych, wirusowych czy podczas walki z innymi patogenami. Znaczne zwiększenie liczby lub też znaczny spadek krwinek białych występuje w chorobach krwi i nowotworach. Liczba leukocytów może także odbiegać od wartości referencyjnych z powodu niewłaściwego przygotowania do badania – przez zjedzenie posiłku czy znaczny wysiłek fizyczny.

RBC /erytrocyty – liczba krwinek czerwonych w μL krwi, jednostka – mln/μL.

Erytrocyty to bezjądrzaste komórki odpowiedzialne za przenoszenie tlenu z płuc do innych tkanek organizmu. Żyją około 120 dni i są wciąż odnawiane przez szpik kostny. Ich liczba jest zależna od obecności składników budujących krwinkę, czyli m.in.: żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego, a także od środowiska życia. Fizjologicznie u osób przebywających powyżej 10 dni na większych wysokościach geograficznych, trenujących sporty wyczynowo i pracujących w trudnych warunkach, gdzie w powietrzu znajduje się zmniejszona ilość tlenu, liczba erytrocytów może być zwiększona. Patologicznie zwiększona liczba czerwonych krwinek występuje w: chorobach płuc, chorobach serca, u palaczy tytoniu, w stanach odwodnienia. Obniżenie liczby erytrocytów wskazuje natomiast najczęściej na: anemię, niedobory żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego. To także często objaw ciężkich chorób przewlekłych. Obniżenie liczby erytrocytów występuje też w przypadku krwawień i krwotoków.

HGB/hemoglobina   – stężenie hemoglobiny we krwi, jednostka – g/dl (mmol/l).

Morfologia krwi to także pomiar hemoglobiny, czyli białka, które umożliwia erytrocytowi przenosić tlen. Zabarwia komórkę na czerwono, stąd nazwa „czerwony barwnik krwi”. Ilość hemoglobiny jest zależna od tych samych parametrów, od których zależy liczba erytrocytów.

HCT/hematokryt  – parametr oznacza procentową zawartość komórek krwi w stosunku do całej próbki krwi, jednostka – %.

Hematokryt bierze pod uwagę wszystkie elementy komórkowe krwi, ale ze względu na ilość poszczególnych składowych tak naprawdę możemy powiedzieć, że mierzy stosunek objętości erytrocytów do całej próbki krwi. Na wartość hematokrytu ma wpływ liczba erytrocytów i stopień nawodnienia organizmu. W przypadku odwodnienia lub zwiększonej liczby czerwonych krwinek, mamy hematokryt podwyższony, a w przypadku przewodnienia lub obniżonej ilości erytrocytów – obniżony.

MCV /SOK – średnia objętość krwinki, jednostka – fl.

Jest to parametr często niedoceniany przez lekarzy. Wskazuje on głównie na ilość żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego w procesie powstawania krwinki czerwonej. Biorąc pod uwagę, że erytrocyt żyje około 120 dni, możemy stwierdzić, jak długo są niedobory. Jeżeli mamy krwinki o zawyżonym MCV 110–120 fl, oznacza to, że od ok. 3 miesięcy są niedobory w organizmie witaminy B12 lub/i kwasu foliowego. Jeżeli MCV jest poniżej 70 fl, mamy prawo sądzić, że w organizmie brakuje żelaza od około 120 dni. Często zaburzenia stężenia hemoglobiny są czasowe, krótkotrwałe i wymagają tylko zwiększenia podaży żelaza w pokarmach, a nie suplementacji, która obarczona jest skutkami ubocznymi. Parametr MCV pozwala ocenić długość trwania niedoboru żelaza, jego ciężkość i stanowi podstawę do oceny konieczności leczenia farmakologicznego.

MCV będzie również obniżone w przypadku ciężkich chorób przewlekłych, w zaburzeniach gospodarki wodnej i elektrolitowej.

Podwyższenie MCV następuje (oprócz przypadków niedoborów witaminy B12 i/lub kwasu foliowego): w chorobach żołądka i przy zaburzeniach jego kwaśności, w chorobach jelita cienkiego, chorobach z zaburzoną gospodarką wodno-elektrolitową i nowotworach krwi, w alkoholizmie i przy przewlekłym stosowaniu leków na nadkwasotę żołądka. Fizjologicznie MCV może być zaburzone w ciąży – zwłaszcza w ostatnim trymestrze – i u noworodków, ale wtedy nie jest podstawą do niepokoju.

MCH   – średnia masa hemoglobiny w krwince, jednostka – pg; MCHC  – średnie stężenie hemoglobiny w krwince, jednostka – g/dl.

Oba parametry są zawyżone w przypadku chorób krwi wrodzonych, np. w sferocytozie. Natomiast obniżenie MCH i MCHC może być spowodowane niedoborami żelaza, a także chorobami genetycznymi, w których zaburzona jest ilość i budowa hemoglobiny.

RDW  – wskaźnik zmienności objętości krwinek czerwonych, wskaźnik anizocytozy, jednostka – %.

Morfologia krwi dzięki temu wskaźnikowi pokazuje nam, jak bardzo się różnią rozmiarowo między sobą krwinki czerwone. Zdrowy organizm produkuje komórki zbliżone rozmiarowo. Mówiąc kolokwialnie: niezakłócona produkcja daje nam erytrocyty prawie jednakowe. Gdy jednak dochodzi do niedoboru: żelaza, witaminy B12 albo kwasu foliowego, produkcja zostaje zachwiana i w zależności od dostępności tych elementów, raz komórki są prawidłowej wielkości, a innym razem – zaburzonej (zmniejszone lub zwiększone). RDW wskazuje, czy i na ile wystąpiły zaburzenia w „produkcji” erytrocytów. Jednym z zadań dla studentów analityki medycznej jest analiza wykresu RDW, gdzie występują dwie populacje erytrocytów. Wygląda to trochę jak grzbiet dwugarbnego wielbłąda. Taka sytuacja zachodzi w dwóch przypadkach. Kiedy przetoczono krew i występują erytrocyty pacjenta oraz te pochodzące z przetoczonej krwi. Drugi przypadek to sytuacja, gdy przy bardzo silnej anemii z powodu niedoborów żelaza zastosowano iniekcje z tym składnikiem. Organizm dostał nagle dużą ilość budulca i zaczyna produkcję „nowej linii” pełnowartościowych erytrocytów. To znak dla lekarza, że leczenie daje efekty.

PLT/Płytki krwi – stężenie płytek krwi, jednostka – tys./μL.

Płytki krwi zwane trombocytami biorą udział w krzepnięciu krwi. Tworzą czop „zaklejający” otwór w naczyniu, z którego krew się wydobywa. Ich liczba jest zależna od szpiku krwi, a także od stężenia kwasu foliowego i witaminy B12. Niedobory ilościowe wystąpią przy braku dostępności dla organizmu kwasu foliowego i witaminy B12, a także w przypadku krwawień i krwotoków po dużych wysiłkach fizycznych oraz u sportowców po zawodach. Za wartości graniczne, kiedy organizm jeszcze jest w stanie poradzić sobie z krwawieniem, uznaje się poziom 50 tys. w 1 μL.

MPV   – średnia objętość płytki krwi, jednostka – fl.

Parametr pokazuje nam pośrednio wiek płytki krwi. Im komórka jest starsza, tym mniejsza. Nie ma co jednak się cieszyć z tych „młodzików”. Płytki krwi, tak jak ludzie, w sile wieku są bardziej efektywne. Młode, chociaż mają enzymy, to jednak z powodu swej niedojrzałości nie są tak skuteczne w hamowaniu krwawienia. Oczywiście, płytki „staruszki”, te całkiem malutkie, też nie mają już tyle enzymów i substancji w sobie, by prawidłowo reagować.

MPV jest zaburzone w chorobach krwi i szpiku kostnego oraz w cięższych przypadkach nadczynności tarczycy. Także po masywnych krwawieniach i urazach MPV będzie podwyższone, bo szpik wykorzystał do walki trombocyty będące we krwi i zaczął produkować większe objętościowo pokolenie „młodzieży”, by nie pozostawić organizmu bez ochrony.

PDW – wskaźnik anizocytozy płytek krwi, jednostka – %.

Parametr analogiczny jak RDW w erytrocytach. W przypadku niedoborów kwasu foliowego, witaminy B12 czy częstych krwawieniach PDW będzie podwyższony, bo „produkcja” płytek jest zaburzona.

PCT   – hematokryt płytkowy, zwany płytkokrytem, jednostka – %.

Na wynikach morfologii krwi często niestety mylony (z powodu skrótu) z całkiem innym parametrem – prokalcytoniną. Pokazuje on stosunek objętości płytek krwi do objętości próbki krwi. Płytkokryt jest zaburzony: w przypadku chorób szpiku, w alkoholizmie, w odwodnieniu i przewodnieniu organizmu, po znacznym wysiłku fizycznym, po zabiegach operacyjnych śledziony, po porodzie.
 

P-LCR – wskaźnik tzw. dużych płytek, jednostka – %.

Pokazuje nam, ile procentowo w całej populacji płytek krwi jest dużych, młodych trombocytów. Parametr ma znaczenie diagnostyczne w: chorobach szpiku krwi i wytwarzania płytek krwi, kontroli pracy szpiku kostnego po masowych krwawieniach i krwotokach.

Analizatory hematologiczne podają również rozdział komórek WBC na poszczególne rodzaje. W organizmie człowieka fizjologicznie występują: leukocyty obojętnochłonne (neutrocyty), leukocyty kwasochłonne (eozynofile), leukocyty zasadochłonne (bazofile), limfocyty i monocyty.

Każda grupa komórek odpowiada za inne procesy w organizmie. Generalnie neutrocyty reagują podwyższeniem ich ilości: w infekcjach bakteryjnych, w ciąży, po wysiłku fizycznym, w białaczkach szpikowych. Mniejsze ilości dużych płytek od referencyjnych będą mieli weganie. Zwiększona ilość eozynofili jest w alergiach i zakażeniach pasożytniczych. Bazofili zaś występuje więcej głównie w nowotworach. Podwyższone stężenie limfocytów spotkamy w infekcjach wirusowych i po szczepieniach, a także w białaczkach limfatycznych. Monocyty, jako komórki żerne, mają zwiększoną ilość w obecności: obcego białka, wirusów i bakterii, a także po badaniach z wykorzystaniem kontrastów. Czasem w opisie badania z analizatora otrzymamy sygnał, że automat wykrył NRBC. To niedojrzałe erytrocyty, w których obecne jest jeszcze jądro komórkowe lub jego resztki. Obecność NRBC jest fizjologiczna w ciąży i u małych dzieci. Spotkamy je także w zaburzeniach pracy szpiku czy w anemii – w takich przypadkach (za każdym razem) ich obecność powinna być przeanalizowana przez lekarza.

Jeżeli analizator wskaże zaburzoną ilość poszczególnych parametrów morfologii krwi, lekarz może zlecić wykonanie ręcznego rozmazu krwi, gdzie pod mikroskopem, pracownik laboratoryjny oceni ilość procentową i budowę poszczególnych komórek układu czerwonokrwinkowego oraz białokrwinkowego, a także zaobserwuje, czy płytki krwi tworzą tzw. agregaty, czyli zlepy.

Morfologia krwi – przebieg

Pamiętajmy, że na badanie morfologii krwi przychodzimy na czczo, minimum 12 h po ostatnim posiłku i nie po wysiłku fizycznym. Przed badaniem nie pijemy kawy i nie palimy tytoniu. Możemy za to wypić wodę, co ułatwi pobranie krwi. Wstrzymajmy się z badaniem minimum tydzień po wyjazdach w wysokie góry, badaniach z użyciem kontrastów, szczepieniach itp.

Malutkie dzieci oczywiście nie muszą być na czczo tyle godzin. Jeśli wiemy, że maluch wytrzymuje np. 2 h bez jedzenia, postarajmy się umówić na pobranie krwi krótko przed kolejnym karmieniem. Większość laboratoriów ma zasadę, by obsługiwać dzieci do 3. r.ż. bez kolejki – właśnie z powodu trudności z „wpasowaniem się” w przerwę między ich posiłkami. Spokojnie możemy maluchowi podać czystą wodę do picia (bez ograniczeń). Niestety musimy też być przygotowani, że im mniejsze dziecko, tym większa tendencja do powstawania skrzepów w pobranym materiale i może być konieczne powtórzenie pobrania krwi.

Potencjalne problemy podczas morfologii krwi

Kolejnym problemem występującym podczas analizy może być tendencja do tworzenia agregatów płytek krwi w obecności antykoagulantu EDTA. Występuje on tylko (!) w probówce i nie ma związku z zachowaniem się płytek w organizmie. To taka „alergia” płytek krwi na odczynnik używany do badania. Analizator wykazuje wtedy obecność małej liczby płytek, za to ogromnych rozmiarów, bo nie umie rozróżnić pozlepianych komórek. W takim przypadku laboratorium pobierze ponownie krew, wykorzystując do badania inny odczynnik. Niestety, raz pozlepianych płytek krwi nie da się porozdzielać i konieczne jest ponowne pobranie materiału.

Specjalnie nie podaję wartości referencyjnych poszczególnych parametrów. Są one ściśle zależne od: wieku, płci, stanu pacjenta (ciąża, leczenie), a nawet od: miejsca zamieszkania, rasy czy wykorzystanego do badania analizatora. Każde laboratorium ma obowiązek obok danego parametru podać wartości referencyjne z uwzględnieniem w miarę możliwości powyższych kryteriów.

Opracowała mgr Anna Auguścińska-Żołądz