Wbrew powszechnej opinii nerki odpowiadają nie tylko za wydalanie moczu. Jest to narząd układu moczowo-płciowego pełniący wiele ważnych funkcji, z których najważniejsze to: funkcja wydalnicza, regulacyjna i endokrynna.

Niektórzy ludzie żyją i funkcjonują tylko z jedną nerką. Jeśli żywy dawca odda jedną z dwóch nerek biorcy, przeszczepiony narząd (o ile jest zdrowy i wydolny) jest w stanie przejąć wszystkie funkcje drugiej nerki. Nierzadko noworodki przychodzą na świat tylko jedną, zdrową nerką (agenezja) i dzięki właściwemu trybowi życia i profilaktyce, dożywają długich lat w dobrej formie. Natomiast jeśli nerki są niewydolne i nie są w stanie pełnić swoich podstawowych funkcji, jest to sytuacja zagrażająca życiu.

Budowa nerki

Nerki są parzystym narządem położonym zaotrzewnowo. Mają kształt fasoli, a ich wymiar to ok. 120 mm długości, 60 mm szerokości i 30 mm grubości. Zewnętrzna część nerki to kora, a część wewnętrzna to rdzeń nerki. Podstawową funkcjonalną jednostką nerki jest nefron składający się z ciałka nerkowego (kłębuszka nerkowego) oraz z układu cewek (kanalików nerkowych). Nerka zawiera ok. 0,6–1,2 mln nefronów.

Kłębuszek nerkowy ma średnicę 200 µm, jest zbudowany z pęczka naczyniowego powstałego z rozgałęzienia się tętniczki doprowadzającej na 20–40 pętli naczyń włosowatych, które następnie łączą się i tworzą tętniczkę odprowadzającą. Kłębuszek otoczony jest torebką Bowmana tworzącą początek kanalika nerkowego.

Istotnym elementem budowy nefronu jest aparat przykłębuszkowy, w którym wytwarzana i magazynowana jest renina.
Śródmiąższ to tkanki i przestrzeń poza naczyniami i kanalikami – zalicza się do niego również naczynia limfatyczne. Objętość śródmiąższu stanowi 13 proc całkowitej objętości nerki, a objętość przestrzeni międzykomórkowej to 3–5 proc. W śródmiąższu występują różne ważne komórki, do zadań których należy np. tworzenie erytropoetyny czy prostaglandyn.

Funkcje nerek

Nerki są jednym z najważniejszych narządów spełniających wiele funkcji w naszym organizmie. Nie tylko pełnią chodzi o funkcję wydalniczą. Nerki także kontrolują homeostazę wodno-elektrolitową, kwasowo-zasadową i osmotyczną, regulują pracę wielu hormonów, uczestniczą w przemianie węglowodanowej, lipidowej, białkowej i witaminowej.

Oto najważniejsze funkcje, jakie pełnią nerki:

• Biorą udział w regulacji wydalania: płynów, elektrolitów, zbędnych produktów przemiany materii oraz ksenobiotyków, różnych substancji chemicznych i ich metabolitów – leków, metali ciężkich czy toksyn. Jeśli nerki są niewydolne, ich funkcje przejmuje dializa pomagająca usunąć z ustroju szkodliwe produkty przemiany materii oraz płyny, których nerki nie są w stanie wydalić. Dializa pomaga usunąć z organizmu wiele związków toksycznych.
• Biorą udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. Regulują ciśnienie tętnicze krwi dzięki kontroli objętość krążącej w ustroju krwi i stężenia jonów sodowych i potasowych w płynach ustrojowych.
• Biorą udział w regulacji układu sprzężenia zwrotnego (renina, angiotensyna, aldosteron). Dzięki temu układowi utrzymana jest homeostaza wodno-elektrolitowa i kwasowo-zasadowa. Z drugiej strony układ uczestniczy w powstawaniu chorób różnych układów, w szczególności: układu sercowo-naczyniowego, moczowego, ośrodkowego układu nerwowego czy układu krwiotwórczego.
• Biorą udział w regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej. Przy prawidłowo funkcjonujących nerkach pH moczu może się wahać w granicach 4,5–8,2.
• Biorą udział w regulacji wapniowo-fosforanowej i magnezowej. Zdrowe nerki na bieżąco wydalają jony wapnia i fosforu poza ustrój, ale na skutek procesów chorobowych w miąższu nerek lub w ścianach naczyń krwionośnych mogą wytworzyć się zwapnienia. Do powstawania zwapnień dochodzi, gdy poziom fosforanów przekracza 2,7–3,0 mmol/l (8–9 mg). W parze z przewlekłą i zaawansowaną niewydolnością nerek idą: hiperfosfatemia, hipokalcemia i hipermagnezemia, czyli  zbyt wysokie stężenie fosforu, wapnia i magnezu we krwi. Nerki biorą także udział w przemianie 25-hydroksycholekalcyferolu (prekursor witaminy D3) w 1,25-dihydroksycholekalcyferol, czyli aktywną postać witaminy D3 – silnego regulatora gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie.
• Parakrynnie (bez udziału krwiobiegu) regulują różne procesy fizjologiczne, kontrolując prostaglandyny, bradykininę i endotelinę.
• Regulują czynności szpiku kostnego poprzez produkcję w korze nerek erytropoetyny pobudzającej powstawanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym.

Diagnostyka funkcji nerek

Wydolność nerek można stwierdzić, przeprowadzając badania laboratoryjne, oznaczając w surowicy stężenia substancji wydzielanych przez nerki lub badając mocz.