Nazwa „oregano” większości ludzi kojarzy się z kuchnią i przywodzi na myśl pizzę lubinne włoskie danie. Mało kto natomiast wie, że roślina ta kryje w sobie potężne siły lecznicze. Oregano należy do rodziny jasnotowatych( Lamiaceae). Występuje w Europie i Azji Środkowej, zawleczone było przez Hiszpanów do Ameryki Północnej. Jest rośliną trwałą, intensywnie pachnącą, miododajną. W Polsce występuje przede wszystkim lebiodka pospolita – Origanum vulgare L. Rośnie w zaroślach, na skrajach lasów i na suchych, słonecznych pagórkach. Kwitnie od czerwca do września.

Co takiego zawiera?

Ziele lebiodki zawiera do 3 proc. olejku bogatego w fenole – jak karwakrol i tymol. W olejku znaleziono też: terpinen, octan tymolu i p-cymen. Poza tym ziele lebiodki to: seskwiterpeny, katechina, kwasy fenolowe (p-hydrobenzoesowy, wanilinowy, kawowy, o- i p-kumarowy, ferulowy, galusowy, rozmarynowy, chlorogenowy i dihydroksykawowy) oraz flawonoidy (apigenina, luteolina, kwercetyna, kemferol, eriodykcjol, naryngenina).

Zastosowania

Oregano było dobrze znane i wykorzystywane już w bardzo odległych czasach. Starożytni Egipcjanie uważali oregano za roślinę poświęconą Ozyrysowi i wplatali ją do wieńców wkładanych podczas obrządków rytualnych. Cenili lecznicze, odkażające i konserwujące właściwości rośliny. W starożytnej Grecji uważano ją za symbol radości i szczęścia. Grecy i Rzymianie zdobili oregano głowy nowożeńców. Dioskurides, działający w I w n.e., szeroko opisał w swym dziele De materia medica „pożytki medyczne” lebiodki. Zalecano ją m.in. na ukąszenia jadowitych zwierząt. Według Arystotelesa żółw, który połknie węża, natychmiast zjada lebiodkę, ratując się przed śmiercią. W średniowieczu lebiodkę uważano za środek zabezpieczający przed czarami. Damy stosowały ją do bukietów oraz aromatyzowania wody do mycia. Liście wykorzystywano jako namiastkę herbaty lub tytoniu. Świeżymi liśćmi nacierano dębowe meble i podłogi, pokrywając je pachnącą politurą. Lebiodkę opisują później św. Hildegarda, Konrad von Megenberg, Hieronymus Bock, Paracelsus, Adam Lonicerus i Mattioli (Pier Andrea Matthiolus). Dawni medycy stosowali mieszankę ziołową z dodatkiem oregano jako lek uśmierzający bóle głowy, wiatropędny oraz jako antidotum przy różnego rodzaju zatruciach. Ponadto uważano, że wzmacnia nerwy, łagodzi choroby płucne i leczy hemoroidy. W medycynie ludowej odwar z ziela lebiodki stosowano na ból zębów. Ziele lebiodki było też uważane za skuteczny środek uspokajający w niektórych zaburzeniach psychicznych – jak na przykład histeria.

Do dziś lebiodka stosowana jest jako lek żołądkowy, przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np. w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocna w leczeniu zapalenia oskrzeli i zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych.

Ziele lebiodki zwiększa sekrecję śliny, soku żołądkowego i żółci, usprawnia procesy trawienia i przyswajania pokarmów. Wzmaga też nieco wydzielanie śluzu – zwłaszcza przez błony śluzowe górnych dróg oddechowych, a także polepsza czynność gruczołów potowych oraz nerek, zwiększając łagodnie ilość wydalanego moczu. Obecności flawonoidów przypisuje się działanie rozkurczające na mięśnie gładkie oskrzeli, jelit, dróg żółciowych i moczowodów oraz na macicę w okresie krwawień miesięcznych. Uchodzi za dobry środek wiatropędny. Ze względu na garbniki oraz fenolowe składniki olejku eterycznego lebiodka wykazuje własności przeciwbiegunkowe, bakteriobójcze, a ponadto wiąże szkodliwe produkty przemiany materii.

Olejek z oregano to jedno z najsilniejszych roślinnych antidotów na różnego rodzaju infekcje.

Najczęściej stosuje się lebiodkę jako lek łagodnie moczopędny, pomocny także w zaburzeniach czynności wątroby i dróg żółciowych oraz stanach nieżytowych żołądka, dyspepsji, atonii jelit oraz przy nadmiernej fermentacji oraz wzdęciach. Poza tym roślina wykorzystywana jest w nieżytach górnych dróg oddechowych, kaszlu i utrudnionym odkrztuszaniu. Służy też do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu oraz do kąpieli przy świądzie skóry i trudno gojących się ranach, a także do obmywania ciała obłożnie chorych, nieopuszczających łóżka, w celu zapobieżenia powstawaniu odleżyn. Na chwilę obecną udokumentowana jest również skuteczność olejku z lebiodki w leczeniu jelitowej infekcji pasożytniczej. Potwierdzona została efektywność olejku z lebiodki oraz jego składników – karwakrolu i tymolu – w hamowaniu rozwoju Trypanosoma cruzi. Potwierdzone zostały również grzybobójcze właściwości olejku lebiodkowego związane z wysoką zawartością karwakrolu oraz tymolu. Okazało się przy tym, że olejek i karwakrol hamują wzrost Candida albicans w sposób zależny od dawki.

W badaniach in vitro wykazano, że olejek ma działanie przeciwdrobnoustrojowe wobec licznych bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych – włączając bakterie oporne na antybiotyki.

W lecznictwie stosowane są: ziele lebiodki – Origani herba oraz olejek – Origani oleum.

Ziele zbiera się w okresie kwitnienia roślin i suszy w warunkach naturalnych lub w suszarniach w temp. do 35°C. Olejek otrzymuje się z suszonego lub świeżego ziela przez destylację z parą wodną.

Olejek z oregano wykazuje działanie przeciw grzybom oraz bakteriom chorobotwórczym, takim jak:

Staphylococcus aureus, Salmonella typhimurium, Pseudomonas aeruginosa, E. coli, Klebsiella pneumoniae, Enterococcus faecalis,

Candida albicans ATCC 10231.

Olejek z oregano wykazuje działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwpasożytnicze,
• przeciwwirusowe,
• przeciwbakteryjne,
• przeciwgrzybicze,
• wzmacniające układ odpornościowy,
• antyoksydacyjne.
  
  

Wiele firm sprzedających olej z oregano prześciga się w tym, aby ich produkt zawierał jak największe stężenie terpenu o nazwie karwakrol. Trzeba jednak pamiętać, że olejek eteryczny pozyskiwany z oregano składa się ze złożonej mieszaniny lotnych fitochemikaliów – w tym monoterpenów, seskwiterpenów, które działają synergicznie. Nie bez powodu natura stworzyła to tak, aby roślina produkowała więcej niż jedną substancję wchodzącą w skład olejku eterycznego.

Każdy z pojedynczych terpenów ma odmienne działanie terapeutyczne, ale razem z pozostałymi tworzy unikalną mieszaninę o szerokim spektrum terapeutycznym (synergia), którego nie będą wykazywały pojedyncze składniki. Warto o tym pamiętać przy wyborze olejku z oregano. Nowe badania dowiodły, że niektóre ze składników olejków eterycznych wykazują działanie przeciwko wirusowi SARS-CoV-2. Ze względu na swój charakter olejki łatwo przenikają przez błony wirusowe, co prowadzi do ich rozerwania. Oddziałują również na wielu etapach replikacji wirusa. W efekcie mają pozytywny wpływ na układ oddechowy gospodarza – następuje rozszerzenie oskrzeli i rozrzedzenie śluzu. Wielu naukowców badało właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwutleniające i przeciwwirusowe olejków eterycznych.

Olej z oregano hamuje lentiwirusy, takie jak ludzkie i małpie wirusy niedoboru odporności (HIV i SIV). Jest również aktywny wobec wirusa grypy (IFV), ludzkiego herpeswirusa (HSV), wirusa żółtej gorączki i ptasiej grypy . Wiadomo, że HSV powoduje wiele chorób zagrażających życiu u ludzi i jest jedną z głównych przyczyn śmiertelności pacjentów z obniżoną odpornością. HSV-1 jest głównie odpowiedzialny za zmiany chorobowe jamy ustnej oraz naskórka wywołane przez HSV, podczas gdy HSV-2 powoduje opryszczkę narządów płciowych – chorobę przenoszoną drogą płciową. Badanie przeprowadzone przez Schnitzlera i współpracowników wykazało, że olejek z oregano i melisy hamował tworzenie się dżumy przez wirusy HSV-1 i HSV-2 w sposób zależny od dawki. Co więcej, w wyższych stężeniach prawie całkowicie znosił zakaźność wirusa. Olej z oregano możne mieć zastosowanie nawet jako kuracja uzupełniająca dla leków przeciw HIV, ponieważ oporność na karwakrol pojawiła się dużo później niż w przypadku innych leków stosowanych klinicznie. Wszystkie te wyniki pokazują potencjał terapii ukierunkowanych na błonę otoczki wirusa, a olej z oregano jest bezpiecznym dodatkiem do leków przeciwretrowirusowych potencjalnie opóźniającym progresję choroby i rozwój oporności.

Wybrane substancje lecznicze wchodzące w skład olejku z oregano

Karwakrol to fenolowy monoterpenoid występujący w olejkach eterycznych z oregano (Origanum vulgare) i tymianku (Thymus vulgaris). Karwakrol ma szeroki zakres bioaktywności przypuszczalnie przydatnych w zastosowaniach klinicznych, takich jak: działanie przeciwbakteryjne, przeciwutleniające i przeciwnowotworowe.

Aktywność przeciwbakteryjna karwakrolu jest wyższa niż innych lotnych związków w olejkach eterycznych ze względu na obecność wolnej grupy hydroksylowej, hydrofobowość i ugrupowanie fenolowe.

Jest szczególnie skuteczny przeciwko patogenom przenoszonym przez żywność, w tym: Escherichia coli, Salmonella i Bacillus cereus. Karwakrol ma wysoką aktywność przeciwutleniającą i jest z powodzeniem stosowany (głównie w połączeniu z tymolem) jako fitododatek w diecie w celu poprawy statusu antyoksydacyjnego. Jego właściwości przeciwnowotworowe opisano w przedklinicznych modelach raka piersi, wątroby i płuc – działanie na procesy proapoptotyczne.

P-cymen (1-metylo-4-izopropylobenzen) to biologiczny prekursor karwakrolu – jeden ze składników olejku eterycznego z gatunku oregano. Wykazuje szereg aktywności biologicznych, w tym: działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, antynocyceptywne, przeciwlękowe, przeciwnowotworowe i silne działanie przeciwdrobnoustrojowe. Ta ostatnia właściwość była szeroko badana ze względu na pilne zapotrzebowanie na nowe substancje o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych do stosowania w leczeniu chorób zakaźnych, których rozprzestrzenianie się w krajach rozwiniętych zostało ułatwione dzięki globalizacji i ewolucji oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Dodatkowo badania pokazują, że p-cymen ma potencjał przeciwutleniający w obrębie tkanki nerwowej i może działać jako środek neuroprotekcyjny dla mózgu. 

α-Terpineol jest monoterpenem występującym w wielu roślinach. Stosunkowo duże ilości tego związku zawierają olejki eteryczne z lebiodki pospolitej (Origanum vulgare L.) i bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.).

Wyniki przeprowadzanych badań wskazują, że α-terpineol obniża ciśnienie tętnicze krwi. Ponadto wykazano, że związek ten powoduje rozkurcz tętnicy krezkowej, a także wpływa na aktywność enzymów przeciwutleniających. Powyższe badania wskazują na działanie obniżające ciśnienie krwi przez α-terpineol. Mechanizm tego działania polega prawdopodobnie na rozkurczu śródbłonka naczyń krwionośnych oraz na odbudowie aktywności enzymów przeciwutleniających.

Jak spożywać olejek z oregano

Ponieważ olejek oregano nie jest rozpuszczalny w wodzie, najlepiej rozcieńczyć go wcześniej oliwą z oliwek lub w innym oleju jadalnym. Wlany do wody będzie unosił się na jej powierzchni. Jako suplement diety najlepiej sporządzić 10-proc. roztwór w oliwie z oliwek – przykładowo bierzemy 1 ml olejku z oregano i 9 ml oliwy z oliwek. Otrzymujemy 10 ml 10-proc. olejku z oregano.

Olejek z oregano dobrze rozpuszcza się w:

• tłuszczach,
• mleku/jogurcie i miodzie – tworzy emulsję,
• alkoholu.

Olejek z oregano jest najlepiej przyswajalny z jedzeniem, dlatego warto go stosować jako dodatek do gotowania (1–2 kropelki do sosu do pizzy, spaghetti).

W Rosji i na Ukrainie olejek z lebiodki – znany pod nazwą „masło chmielewoje” – stosuje się jako środek przeciw bólowi zębów. Wchodzi on też w skład maści przeciwbólowych.

W ostatnich kilku latach obserwuje się znaczący wzrost zainteresowania właściwościami ziela i przetworów z lebiodki. Wskazuje na to choćby liczba publikacji prezentujących wyniki badań właściwości tej rośliny i jej przetworów. Począwszy od roku 2006 zarejestrowano w bazie MEDLINE 42 publikacje. Szczególne zainteresowanie lebiodka wzbudza jako roślina o dużym potencjale przeciwutleniającym, zdolnościach wymiatania wolnych rodników i zapobiegania utlenianiu lipidów.

Podsumowując, olejek z oregano to preparat, który nie tylko warto, ale koniecznie należy mieć w swojej apteczce.

Zanim sięgniesz po olejek z oregano, musisz pamiętać, że należy on do silnie działających substancji, dlatego przed zastosowaniem go u siebie lub swojego dziecka, zapoznaj się z kilkoma faktami:

• olejek z oregano należy do olejków z grupy GRAS, czyli Generally regarded as safe, co oznacza, że jest on uznawany za bezpieczny (GRAS) przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA),
• czysty olejek oregano zastosowany na skórę może spowodować podrażnienie, dlatego najpierw należy go rozcieńczyć w oleju jadalnym,
• zalecane stężenie do zastosowania na skórę to 1 proc., a w przypadku dzieci – 0,2 proc.

Opracował Michał Uroczyński