Potas jest makroelementem, głównym wewnątrzkomórkowym kationem i jednym z najważniejszych elektrolitów, występującym w większości tkanek ciała. Około 98% z całości potasu zawartego w ludzkim organizmie jest zlokalizowane wewnątrz cytoplazmy komórkowej. Stanowi główny jon płynu wewnątrzkomórkowego, najwięcej jest go w tkance mięśniowej.

Jest to niezwykle aktywny pierwiastek, o właściwościach zasadowych (łacińska nazwa potasu to kalium, czyli – zasada). Nadmiar potasu w 10 procentach wydalany jest wraz z kałem, pozostała ilość wraz z moczem. Usuwanie nadmiaru potasu przez nerki regulowane jest przez aldosteron – hormon powstający w korze nadnerczy. 

Funkcje

• Potas bierze udział w wielu procesach enzymatycznych i metabolicznych. 
• Razem z sodem i chlorkami stanowi najważniejszą część składową płynów pozakomórkowych.
• Powoduje zwiększenie przepuszczalności błon komórkowych, jego obecność jest niezbędna do syntezy białek w rybosomach.
• Reguluje ciśnienie tętnicze krwi.warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni.
• Wytwarza i przewodzi impulsy w mięśniu sercowym (metabolizm energetyczny serca).
• Wpływa na gospodarkę wodną, kwasowo-zasadową organizmu, bierze udział w utrzymaniu ciśnienia osmotycznego. Usuwa nadmiar wody i sodu z organizmu.
• Odgrywa ważną rolę w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek.
• Bierze udział w metabolizmie insuliny.

Źródła potasu w żywności

Bogate w potas są szczególnie: warzywa, owoce i rośliny strączkowe, np.: ziemniaki gotowane i pieczone w skórce, zielona pietruszka, seler, marchew, pomidory, kapusta, banany, migdały, śliwki, porzeczki, suszone owoce, produkty zbożowe z pełnego przemiału, a także podroby, mięso i mleko.

Zwiększone ryzyko i objawy niedoboru 

Większe zapotrzebowanie na potas występuje wśród sportowców, a także osób nadmiernie pocących się. Potas powinny uzupełniać także osoby, których dieta jest uboga w warzywa i owoce, o dużej zawartości soli i lukrecji. Jest to ważny pierwiastek dla osób nadużywających alkohol oraz dla tych, które ciągle się odchudzają i stosują głodówki. Potas powinien gościć także w menu osób z zaburzeniami pokarmowymi, takimi jak: jadłowstręt psychiczny, bulimia, biegunka czy wymioty. Zapasy potasu można utracić w wyniku chorób: Cushinga, aldosteronizm, choroby nerek lub kwasicy ketonowej (cukrzycowa lub alkoholowa).

Potasowe BHP

Organizm osób zdrowych jest wyposażony w mechanizmy regulacji zasobów potasu, jednak istnieją sytuacje, w których należy ograniczyć podaż tego pierwiastka nawet o połowę. Wysokie stężenie potasu w niektórych przypadkach może zagrażać życiu, prowadząc do zaburzeń czynności serca łącznie z całkowitym zatrzymaniem jego akcji. Nadmierne przyjmowanie sodu może eliminować potas. Wysoki poziom potasu może wpłynąć na wchłanianie magnezu.

Zaleceniem do ograniczenia podaży potasu są: odwodnienie, ostra i przewlekła niewydolność nerek, anemia sierpowata, choroba Addisona. W takich przypadkach zaleca się przejść na dietę ubogopotasową.

Zasady diety ubogopotasowej

W diecie ograniczającej potas stosuje się metodę „podwójnego gotowania”:

1. Warzywa drobno posiekać.
2. Zalać gorącą wodą w proporcji 10 części wody na 1 część jarzyn.
3. Moczyć je przez 30 minut.
4. Odlać wodę, potem wypłukać warzywa pod bieżącą wodą.
5. Czynność płukania powtórzyć kilkakrotnie.
6. Warzywa zalać wodą i gotować przez 3–6 minut.
7. Odlać wodę i ponownie zagotować

Hiperkaliemia – zwiększenie stężenia potasu w surowicy >5,5 mmol/l

• Zwykle brak objawów.
• Mogą wystąpić takie objawy jak: osłabienie lub porażenie mięśni szkieletowych, osłabienie odruchów ścięgnistych, zaburzenia rytmu serca (bradykardia, asystolia, migotanie komór), zaburzenia czucia (parestezje) oraz zaburzenia świadomości (splątanie).

Hipokaliemia  zmniejszenie stężenia potasu w surowicy <3,5 mmol/l 

Objawy:

• upośledzenie zagęszczania moczu – wielomocz, 
• zaburzenia rytmu serca, 
• osłabienie mięśni szkieletowych,
• zaparcia,
• zatrzymanie moczu,
• zaburzenia neurologiczne (parestezje, nadpobudliwość nerwowa lub apatia). 
  
  

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia

Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Warszawa 2019.

Mikroskładniki odżywcze, U. Gröber, Wrocław 2010.

Witaminy i składniki mineralne, Pałasiewicz W., Tuszyński P.K, Kraków 2020.