W leczeniu RZS wdraża się strategię takiego wprowadzenia długotrwałej poprawy stanu zdrowia poprzez monitorowanie i kontrolę choroby, by zapobiec zmianom destrukcyjnym stawów, opanować stan zapalny i osiągnąć remisję choroby, czyli brak jej klinicznej aktywności. Uzyskanie remisji pozwala na zminimalizowanie ryzyka wystąpienia niesprawności, które zagraża każdemu choremu na RZS. 

W programie leczenia stosuje się leki farmakologiczne, ale istotna jest także codzienna profilaktyka zdrowotna polegająca na regularnej rehabilitacji, odpowiedniej diecie, wspomaganiu ziołami oraz dbaniu o dobrostan psychiczny.

Metody leczenia RZS

Rehabilitacja

Podstawową kwestią w leczeniu RZS jest wspieranie pracy stawów – to właśnie temu jest poświęconych wiele programów terapeutycznych poprawiających sprawność fizyczną i zapobiegających powstawaniu przykurczy oraz polegających dążeniu do uniknięcia inwalidztwa. Nie można zapominać o istotnej roli wsparcia psychologicznego, do którego należą dbanie o utrzymywanie kontaktów towarzyskich oraz zapobieganie depresji. 

Polecane zabiegi rehabilitacyjne:

• kinezyterapia, 
• elektroterapia,
• laseroterapia,
• termoterapia,
• krioterapia,
• masaże,
• balneoterapia,
• rehabilitacja ruchowa – najlepiej w wyspecjalizowanych do tego uzdrowiskach

Fitoterapia

Zioła w chorobie reumatologicznej działają głównie objawowo, zmniejszając dolegliwości bólowe i zapalne. Skuteczne są zioła o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, moczopędnym, a do użytku zewnętrznego preparaty o działaniu drażniącym i wywołującym przekrwienie skóry.

Przykładowe surowce zielarskie do wewnętrznego zastosowania (napary lub odwary):

• kora wierzby,
• liście i pączki topoli,
• kwiaty wiązówki,
• kora i liście jesionu,
• ziele fiołka trójbarwnego,
• liście brzozy,
• znamię kukurydzy,
• ziele nawłoci,
• ziele pokrzywy,
• owoc jałowca,
• kłącze imbiru.
  
  

Przykładowe surowce zielarskie do zewnętrznego zastosowania (okłady, plastry, maści lub rozgrzewające kąpiele):

• gorczyca,
• chrzan,
• jałowiec,
• kamfora,
• ostra papryka.

Leczenie farmakologiczne

Farmakologiczne leczenie polega na podawaniu leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCh), obniżających zapalenie i zapobiegających zmianom destrukcyjnym w stawach bądź opóźniających ich wystąpienie. 

LMPCh dzieli się na:

1. Syntetyczne
   a) konwencjonalne (np. metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna, związki złota, hydroksychlorochina),
   b) celowane (np. tofacytynib, baricytynib, upadacytynib).
   
   
2. Biologiczne
   a) oryginalne (np. adalimumab, anakinra, certolizumab),
   b) biopodobne (np. abatacept, rytuksymab).

Leczenie ortopedyczne

W tym leczeniu stosuje się:

• ortezy,
• operacje ortopedyczne.

Dieta

W reumatoidalnym zapaleniu stawów dieta jest sojusznikiem umożliwiającym zmniejszenie dolegliwości bólowych, przewlekłego stanu zapalnego odpowiedzialnego za dotkliwy ból, sztywnienie oraz ograniczenie ruchomości stawów. RZS jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, więc dieta ma stymulować pracę układu odpornościowego oraz redukować toczące się w organizmie przewlekłe stany zapalne.

Wiele badań wykazało, że pewne produkty spożywcze nasilają chorobę, a inne poprawiają stan zdrowia.

Produkty niewskazane:

• nabiał,
• czerwone mięso,
• cukier,
• tłuszcze trans,
• sól,
• kofeina,
• warzywa psiankowate.
  
  

Zalecane okresowe 7–10-dniowe głodówki, w trakcie których dozwolone są pokarmy:

• bulion warzywny,
• herbaty ziołowe,
• świeże soki z marchwi, buraka i selera naciowego z natką pietruszki,
• woda po gotowanych ziemniakach.
  
  

Głodówki przy RZS pomagają zmniejszyć ból, opuchliznę stawów oraz markery stanu zapalnego – OB i CRP były na niższym poziomie.

Zalecana dieta wegańska

Produkty odzwierzęce (nabiał, mięso) zawierają antygeny, które mogą zaburzać pracę układu immunologicznego. Przebadano osoby cierpiące na RZS pod kątem ich diety – u wegan zaobserwowano znaczną redukcję bólu i sztywności stawów. Dieta oparta wyłącznie na warzywach i owocach powoduje obniżenie poziomu substancji prozapalnych: cytokin, leukotrienów i interleukin. Korzystne jest także spożywanie przefermentowanych warzyw i owoców. 

Przeciwzapalna dieta śródziemnomorska

Dieta śródziemnomorska jest najczęściej polecanym modelem odżywiania zalecanym przy reumatoidalnym zapaleniu stawów. W diecie spożywa się spore ilości przeciwzapalnych produktów spożywczych bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3, kwas oleinowy oraz oczywiście witaminy, minerały i antyoksydanty. W diecie śródziemnomorskiej dominują warzywa i owoce nisko przetworzone, owoce morza, orzechy i nasiona, przyprawy (kurkuma, pieprz cayenne), oliwa z oliwek. W bardzo niewielkich ilościach spożywany jest nabiał i czerwone mięso. 

Już samo wprowadzenie modyfikacji w diecie może przyczynić się do wyraźnego zmniejszenia czynników prozapalnych w organizmie. U osób jedzących wg modelu śródziemnomorskiego wielokrotnie zaobserwowano redukcję bólu i sztywności stawów, a także poprawę witalności.

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia:

Choroby reumatyczne [w] Medycyna praktyczna, redaktorzy działu: Zimmermann-Górska I., Tuchocka-Kaczmarek A., Goncerz G., Warszawa 2020

Fitoterapia i leki roślinne, red. E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J.Niedworok; Warszawa 2014