Serce to najważniejszy narząd układu krążenia. Ta niezawodna pompa pracuje bez ustanku i nigdy nie odpoczywa. Jest w stanie w ciągu jednej godziny przetoczyć ponad 350 litrów krwi, a w ciągu całego ludzkiego życia uderzyć około 3,5 miliarda razy. 

Mięsień sercowy jest w stanie dostarczyć każdej komórce naszego ciała świeżą, utlenowaną krew, bogatą w składniki odżywcze: witaminy, mikroelementy, hormony, substancje energetyczne, które umożliwiają pracę wszystkich narządów. Dzięki pracy serca z ustroju wydalane są szkodliwe produkty przemiany materii.

Serce pracuje w obwodzie zamkniętym – krew z serca jest przenoszona do tętnic i włośniczek, natomiast wraca do niego przez układ żyłek i żył. 

W układzie krwionośnym dorosłego człowieka bezustannie krąży ok. 5 litrów krwi. 

Wbrew obiegowej opinii serce leży nie po lewej stronie, ale prawie pośrodku klatki piersiowej, między dwoma płucami – w lewo jest tylko lekko przesunięte. Jego lokalizacja to część klatki piersiowej zwana śródpiersiem – pośrodku między obydwoma płucami, za przednią ścianą klatki piersiowej, z przodu od przełyku, a ponad przeponą. 2/3 serca leży na lewo od linii środkowej ciała, zaś 1/3 na prawo. 

U zdrowego człowieka organ ten osiąga wielkość jego własnej zaciśniętej pięści, a serce o większych rozmiarach może świadczyć o poważnej chorobie. U dorosłego mężczyzny powinno ważyć ok. 320 g, natomiast u kobiety – ok. 270 g.

Serce jako pompa

Serce składa się z dwóch oddzielnych pomp mięśniowych – prawej i lewej. W skład każdej z nich wchodzą przedsionek i komora, oddzielone zastawką. Jeśli nie ma żadnej wady w budowie serca, prawa i lewa strona pompy nie są ze sobą połączone.

Serce składa się z dwóch części (lewej i prawej) w skład każdej wchodzą:

• Przedsionek, do którego spływa krew dużymi żyłami. W przedsionku ciśnienie jest niskie, służy ono jako „śluza” dla krwi, która przepływa dalej do komory.

• Komora, która otrzymuje krew z przedsionka pod niedużym ciśnieniem. Następnie kurczy się, generując wysokie ciśnienie i wyrzucając krew przez dużą tętnicę (dla lewej komory tętnicą tą jest aorta, dla prawej – pień tętnicy płucnej).

Serce zbudowane jest więc z:

• dwóch przedsionków (prawy i lewy),
• dwóch komór (prawa i lewa), 
• czterech zastawek – po dwie z każdej strony, aby krew nie cofała się z komór do przedsionków; zastawki żylne są między przedsionkami i komorami: dwudzielna po stronie lewej i trójdzielna po stronie prawej; 
• dużych naczyń do komór – zastawki tętnicze pnia płucnego i aorty. 

Cykle pracy serca

Mięsień sercowy pompuje krew do łożyska naczyniowego dzięki powtarzającym się cyklom napełniania i opróżniania jam serca – najpierw przedsionków, a następnie komór. Na cykl pracy serca (cykl hemodynamiczny) składają się dwie fazy: skurczu i rozkurczu. W fazie rozkurczu zastawki aorty i tętnicy płucnej są zamknięte, a zastawki przedsionkowo-komorowo – otwarte. 

Skurcze serca są kontrolowane przez układ bodźcotwórczo-przewodzący serca. Jest on zbudowany ze specjalnych komórek, w których wytwarzany jest impuls elektryczny pobudzający mięsień do skurczu. 

Skurcz obu przedsionków i komór zachodzi równocześnie. Cykl pracy serca jest następujący: 

1. Faza biernego napełniania komór – przedsionki i komory rozkurczone, zastawki żylne otwarte, a tętnicze – zamknięte; krew napływa przez przedsionki do komór.
2. Faza czynnego napełniania komór – występuje skurcz przedsionków. 
3. Początek skurczu komór – następuje skurcz izowolumetryczny („stałoobjętościowy”). Zamykają się zastawki żylne, a tętnicze jeszcze są zamknięte, bo ciśnienie w tętnicach chwilowo jest wyższe niż w komorach. Przez krótką chwilę wszystkie zastawki są zamknięte.
4. Faza coraz silniejszego kurczenia się komór – komory przepychają krew przez otwierające się w tym momencie zastawki. Na tętnicach obwodowych wyczuwalna jest fala tętna.

Cały cykl pracy serca zdrowej osoby dorosłej trwa od 0,8 do 1 sekundy, a częstotliwość rytmu serca wynosi około 60–80 uderzeń na minutę.

Częstotliwość pracy serca zmienia się wraz z wiekiem:    

• Noworodki ok. 130–140/min.
• Niemowlęta ok. 120–140/min.
• Małe dzieci (do 5 lat) ok. 100–120/min.
• Dzieci w wieku szkolnym ok. 90–100/min.
• Młodzież ok. 70–90/min.
• Osoby dorosłe ok. 60–80/min.