Jaka jest sól – to każdy wie. Obecnie sól jest tak powszechna i dostępna i nikt się nie zastanawia, skąd się bierze, jakie ma właściwości i czy jest nam potrzebna. Sole to – upraszczając – związki chemiczne będące produktami reakcji kwasu z zasadą.  Sole znalazły liczne zastosowania, przede wszystkim jako nawozy sztuczne, a ponadto w: budownictwie, komunikacji, w przemyśle spożywczym i wielu innych. 

Rodzaje soli wg grup chemicznych

AZOTANY

Jako cenne nawozy mineralne, niektóre jako materiały wybuchowe lub ich składniki, jeszcze inne są wykorzystywane w lecznictwie lub fotografii. Azotany występują w przyrodzie jako minerały.

WĘGLANY

Substancje krystaliczne, zwykle białe lub bezbarwne, trudno rozpuszczalne w wodzie. Węglany są rozpowszechnione w przyrodzie jako minerały skałotwórcze. Naturalne węglany stanowią m.in. surowce do otrzymywania metali (np.: syderyt, smitsonit, cerusyt, rodochrozyt). Niektóre z nich znalazły zastosowanie w przemyśle optycznym, np. kalcyt do wyrobu farb (malachit, azuryt) albo też do wyrobu materiałów ogniotrwałych, np. magnezyt. Duże znaczenie ma syntetyczny węglan sodu, czyli soda. Wodorowęglany służą głównie do przygotowania roztworów buforowych czyli roztworów o stałej wartości PH .

FOSFORANY

Sole tlenowych kwasów fosforowych. Najważniejszymi są ortofosforany, np. ortofosforan trójsodowy Na3PO4, który wchodzi w skład występujących w przyrodzie fosforytów i apatytów. Stosowany jest  do produkcji sztucznych nawozów fosforowych oraz jako składnik proszków do mycia naczyń i zmiękczania wody. Ortofosforan dwusodowy Na2HPO4 używany jako środek obciążający przy ognioodpornej impregnacji tkanin, a także jako dodatek do wyrobu szkieł optycznych.

SIARCZKI

Siarczki metali – sole mogą być obojętne lub kwaśne – wodorosiarczki. Są to substancje krystaliczne, często barwne, słabo albo bardzo słabo rozpuszczalne  w wodzie, za wyjątkiem siarczków litowców i wodorosiarczków. Są rozpowszechnione w przyrodzie w postaci minerałów, takich jak: piryt, galena, sfaleryt, cynober, antymonit, chalkopiryt, chalkozyn, które stanowią surowiec do otrzymywania metali oraz dwutlenku siarki. Stosowane są też jako reduktory do wyrobu farb i litoponów (biały pigment nieorganiczny z niebieskawym odcieniem, o dobrym kryciu)  w ceramice.

CHLORKI

Są substancjami krystalicznymi, z nielicznymi wyjątkami chlorków niektórych metali ciężkich rozpuszczonych w wodzie, np. chlorek srebra – AgCl. W stanie ciekłym lub w roztworze przewodzą prąd elektryczny. Niektóre występują w przyrodzie, tworząc złoża, np. sodowy NaCl i potasowy KCl. Duże ilości rozpuszczone są w wodzie morskiej, np. magnezowy i sodowy. Ponadto można jeszcze  wymienić kilka ważnych chlorków, takich jak: amonu, antymonu, cynku, cyny, rtęci, srebra, wapnia, żelaza.  Natomiast inny charakter i właściwości wykazują chlorki niemetali, np.: fosforu, siarki, czterochlorek węgla czy krzemu. Są to ciała stałe lub ciecze niewykazujące budowy jonowej.  Są jeszcze: bromki, jodki, borany, chlorany itp.

Chlorek sodu – sól kuchenna

Znany wszystkim NaCl czyli sól kuchenna – chlorek sodu – jest głównym źródłem jonów Na+ i Cl−. Jest bardzo ważny zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Jony Na+ odgrywają kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych od gospodarki wodnej, przez utrzymywanie stałego ciśnienia krwi, po prawidłowe działanie układu nerwowego. Spożywanie chlorku sodu jest niezbędne do życia, a jego dzienne zapotrzebowanie u dorosłego człowieka wynosi ok. 5 g. Współczesna dieta dostarcza zwykle kilkukrotnie większą ilość soli, co akurat jest szkodliwe. Sól jest obecna w większości produktów spożywczych przetworzonych, takich jak choćby: chleb, masło, sery, wędliny itp. Szacuje się, że dzienne spożycie soli w Polsce w przeliczeniu na osobę wynosi ok. 20 g.

Charakterystyka soli:

• jest używana bardzo często w kuchni, np. do przyprawiania potraw i konserwowania żywności, stąd nazwa „sól kuchenna“;

• w zimie używa się jej do posypywania jezdni w celu uniknięcia oblodzenia, ponieważ dodanie soli do wody powoduje obniżenie jej temperatury krzepnięcia;

• zastosowanie znajduje również w przemyśle garbarskim i szklarskim;

 • jako substrat do otrzymywania innych związków sodu;

• kąpiel w morzu słonym ma  działanie lecznicze, w przypadku dużego stężenia soli w wodzie morskiej;

• jest konieczna do życia – każdy człowiek potrzebuje jej kilka gramów dziennie do przeprowadzania funkcji życiowych tak samo jak zwierzęta.

Właściwości i działanie:

·         • odkażające,

· •      • nawilżające lub wysuszające – w zależności od stężenia,

·         • konserwujące,

·         • ekstrahujące,

·         • oczyszczające z toksyn,

·         • lecznicze – w zależności od składu,

·          • jonizujące powietrze/lampy solne,

·         • zmiękczające wodę,

·         • oczyszczające energetycznie.

NaCl w lecznictwie i kosmetykach

Do przygotowywania różnych  preparatów ziołowych czy kosmetyków wykorzystuje się tzw. sól fizjologiczną. Jest to nic innego jak 0,9-proc. roztwór wodny chlorku sodu. Jest używany w medycynie jako płyn infuzyjny, gdyż roztwór o takim stężeniu jest izoosmolarny z osoczem krwi. Najbardziej idealnym roztworem soli i wody jest tzw. roztwór Ringera (płyn Ringera). Nazwa pochodzi od nazwiska jego twórcy – Sydneya Ringera, brytyjskiego lekarza praktyka i farmakologa. Skład elektrolitowy płynu Ringera odpowiada składowi ludzkiego płynu zewnątrzkomórkowego. Dzięki temu stosowany jest przede wszystkim w leczeniu zaburzeń elektrolitowych oraz w sytuacjach zaburzonej równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka. Podanie tego płynu przywraca prawidłowe warunki osmotyczne panujące w środowisku zewnętrznym komórek, jak i w ich wnętrzu, co ma ogromne znaczenie przy wielu chorobach i dolegliwościach (odwodnienie, biegunka, przetoki, wymioty itd.)

Jednakże płyn Ringera jest również stosowany do przygotowywania maceratów ziołowych, a także do podawania doustnego w przypadku potrzeby nawodnienia organizmu w upalne dni. Przygotowanie płynu nie jest trudne, ale trzeba mieć poszczególne składniki.

1000 ml roztworu Ringera – receptura

Składniki:

• 8,6 g chlorku sodu,

• 0,3 g chlorku potasu,

• 0,48 g (sześciowodnego) chlorku wapnia,

• woda do iniekcji – do 1000 ml.

Przygotowanie:

Odważyć składniki i zmieszać z wodą. Sól jest gotowa do użycia natychmiast, nie należy jej przechowywać.

Ponadto sól Ringera jest stosowana również:

– jako rozcieńczalnik lub rozpuszczalnik dla leków i koncentratów elektrolitów niewykazujących niezgodności;

– do okładów i kąpieli w solach i solankach,

– do przygotowywania kosmetyków z roztworami soli, np.: peelingi/scruby, maseczki, toniki itp.,

– w detergentach (np. borany),

– jako konserwant.

Rodzaje soli

Prawdziwa krystaliczna sól oryginalnie występuje w naturze w różnych kolorach, w zależności od stężenia poszczególnych składników mineralnych.

Sól czarna (kala namak)

Krystaliczna czarna sól himalajska pochodzi z wulkanicznych terenów Pakistanu. Stąd bierze się w niej wyczuwalny zapach i smak siarki. Czarna sól na północy Indii bywa używana jako przyprawa do sałatek i dań pikantnych. W medycynie ajurwedyjskiej ma zastosowanie jako środek przeczyszczający (przy zaparciach) i wspomagający trawienie. W celu zmniejszenia gazów (na wzdęcia) i na zgagę. Zaleca się ją osobom z wysokim ciśnieniem krwi i dietą niskosodową. Krystaliczna sól himalajska powstała 250 milionów lat temu, w okresie gdy na Ziemi był dziewiczy ekosystem i nie występowały przemysłowe zanieczyszczenia. Pod wpływem ruchów płyt tektonicznych sól przez miliony lat była poddawana wysokim ciśnieniom i skrajnym temperaturom, co powodowało jej przeobrażenia i krystalizację. Dzięki temu sól himalajska charakteryzuje się wyjątkowymi właściwościami. Jest bogatym źródłem cennych dla zdrowia składników pochodzących z pradawnego oceanu. Himalajska krystaliczna sól dostarcza naszemu ciału energii i regeneruje organizm na wszystkich poziomach. Chlorek sodu nadaje kala namak słonego smaku, siarczek żelaza dodaje różowego koloru, inne związki siarki odpowiadają za lekko gorzkawy smak, a za jajeczny zapach odpowiedzialny jest siarkowodór.

Sól karnalitowa z Morza Martwego

Jest najpopularniejszym gatunkiem soli pochodzącym z Morza Martwego. Ze względu na swój skład nazywana jest również „solą magnezowo-potasową“. Morska sól karnalitowa charakteryzuje się zupełnie innym składem oraz właściwościami od powszechnie znanej  soli kuchennej. Jak sama nazwa wskazuje w soli magnezowo-potasowej z Morza Martwego głównym związkiem chemicznym jest KARNALIT – czyli uwodniony podwójny chlorek potasu i magnezu o wzorze chemicznym KCl • MgCl2 • 6H2O.

Jego cechą charakterystyczną jest fakt, że sól sprawia wrażenie lekko wilgotnej, a czasami zdarza się, że wydaje się być lekko oleista. Za takie wrażenie oleistości jest odpowiedzialny magnez – zawarty w dużej ilości w soli.

W soli karnalitowej dominującymi pierwiastkami są: magnez, potas i wapń. Dodatkowo w mniejszych ilościach występują: żelazo, chrom, mangan, cynk. Bardzo oryginalne połączenie tych substancji w kryształach soli magnezowo-potasowych i ich unikalne oddziaływanie na skórę człowieka powoduje, że jest to najbardziej pożądana sól z Morza Martwego. Idealna do kąpieli terapeutycznych.

Sól gorzka (sól Epsom, sól angielska)

Została odkryta ok. XVII wieku w naturalnych źródłach w Anglii, w pobliżu miejscowości Epsom, gdzie początkowo była odparowywana. Sól gorzka wyglądem przypomina sól gruboziarnistą. Jest bezwonna, biała, o dość dużych kryształkach. Dobrze rozpuszcza się w wodzie i ma gorzki smak. Sól Epsom jest nieorganicznym związkiem chemicznym, zwanym „siarczanem magnezu“ (MgSO4). Zawiera siarkę i miedź, czyli cenne pierwiastki dla zdrowia i urody. Można używać jej zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Wykorzystywana jest także w laboratoriach, przemyśle i rolnictwie. Stosowanie soli gorzkiej doustnie przyspiesza metabolizm oraz wykazuje silne działanie przeczyszczające, dlatego też jest naturalnym lekiem na zaparcia. Dzięki przeciwgrzybiczym i bakteriobójczym właściwościom siarki można pozbyć się również przykrego zapachu stóp oraz grzybicy. Wspomagają także pracę układu krwionośnego. Stosowanie soli gorzkiej optymalizuje pracę naczyń krwionośnych, działa rozkurczająco, zmniejsza ryzyko zawału oraz obniża ciśnienie.

Sól różowa i biała – kamienna kłodawska.

W kłodawskiej soli kuchennej zawarte są: magnez, mangan, żelazo, cynk, miedź, wapń, potas, selen, jod i inne.

Sól himalajska różowa

Pochodzi ze wschodniego pasma Himalajów. Nie jest przetwarzana i czyszczona chemicznie. Ten rodzaj soli jest w pełni czysty, bowiem powstawał i krystalizował się kilkadziesiąt milionów lat temu, gdy powietrze nie było skażone tak jak dziś. Jest barwy od białej do jasnoróżowej i ciemnoczerwonej – w zależności od zawartości żelaza. Zawiera wiele cennych minerałów i pierwiastków śladowych, które nie występują w oczyszczonej soli kuchennej oraz pozbawiona jest wzbogaceń chemicznych i zanieczyszczeń często występujących w soli morskiej. Metody wydobycia, zawartość i właściwości soli himalajskiej są bardzo zbliżone do polskich wyrobów, m.in. do soli cechsztyńskiej z Kłodawy.

SCRUB SOLNY

Składniki:

·         • sól kuchenna ok. 250 g,

·         • 10 ml gliceryny,

·         • oleje ulubione ok. 120 ml (mieszanka tłuszczów: oliwa z oliwek, masło shea, olej kokosowy, olej arganowy itp.),

·         • dwie łyżki kawy drobno mielonej lub nasion pokrzywy albo innych ulubionych ziół/nasion drobno mielonych,

·         • olejki eteryczne – do 15–20 kropel wszystkiego łącznie.

Przygotowanie:

Oleje lekko podgrzewam, tylko tyle by się rozpuściły stałe tłuszcze, dodaję soli, gliceryny, ziół i olejków eterycznych. Mieszam, aż do ostudzenia i powstania  pasty. Zamykam szczelnie i przechowuję w temp. pokojowej.

SÓL ZIOŁOWA PACHNĄCA LATEM

Składniki:

·         •100 g ulubionej soli (himalajskiej czy czarnej),

·         • 10 g różnych pachnących suszonych ziół: kwiaty róży, lawenda, wrotycz.

Przygotowanie:

Sól ucieramy w moździerzu z ziołami.  Po rozdrobnieniu ziół przesypujemy sól do słoiczka z zamknięciem i przechowujemy w temp. pokojowej. Używamy do kąpieli solnych.

Opracowanie Krystyna Judka  – Niezłe Ziółko