Liczba uderzeń serca na minutę dostarcza nam wielu ważnych informacji na temat tego jednego z najważniejszych narządów, a także o formie całego organizmu. Parametr ten określany jako: tętno lub puls świadczy również o naszych: zdrowiu, stanach chorobowych, a także aktualnym samopoczuciu.

Różne przyczyny decydują o tym, że bicie serca jest przyśpieszone albo zbyt niskie. Nie wszystkie skłaniają do niepokoju, jednak warto wiedzieć, z czego takie stany wynikają, jaka powinna być wartość prawidłowa oraz jak ją zmierzyć.
Termin „tętno” oznacza „ruch falisty naczyń tętniczych pod wpływem przepływu krwi”. Jego rytm uzależniony jest od skurczów serca, a także – co równie istotne – od elastyczności tętnic. Nazwę „tętno” stosuje się jako pojęcie medyczne, natomiast określenie „puls” funkcjonuje w języku potocznym i używane jest w życiu codziennym.

Badanie tętna

Bicie naszego serca świadczy o kondycji organizmu oraz o: jego niedomaganiach, chorobach i schorzeniach, a także o naszym samopoczuciu. Często jest tak, że czujemy się w miarę dobrze, jednak puls jest wyższy lub niższy, niż powinien. Codzienne badanie tętna pomoże nam monitorować pracę serca i szybko wykryć jakieś nieprawidłowości. Jak to zrobić? Oczywiście można używać pulsometrów ze specjalnym pasem zapinanym na piersi, jak też zegarków mierzących puls z nadgarstka. Należy tylko pamiętać, że ten pierwszy sposób jest bardziej miarodajny. Jest też inna bardzo prosta metoda, do której nie potrzebujemy specjalistycznego sprzętu. Wystarczy tylko zwykły zegarek.

Przy badaniu tętna najpierw trzeba wyczuć tętnicę, przykładając dwa palce do odpowiedniego miejsca na skórze, tak aby przyciskać je tylko opuszkami do kości. Puls bada się najczęściej za pomocą dwóch palców: wskazującego i środkowego. Należy wyczuć uderzenia, czyli ruch naczyń tętniczych i policzyć ich liczbę w ciągu jednej minuty. Tętno można też mierzyć za pomocą bardziej miarodajnego urządzenia jakim jest stetoskop.

Gdzie szukać tętna?

Jest kilka miejsc na naszym ciele, w których możemy wyczuć puls za pomocą badania palpacyjnego. Najbardziej popularne to: tętnica promieniowa znajdująca się po zewnętrznej stronie nadgarstka, tętnica szyjna zewnętrzna, którą można wyczuć ok. 1,5 cm od grdyki, a także tętnica udowa powierzchniowa umiejscowiona między kolcem biodrowym przednim górnym a tzw. guzkiem łonowym.
Pozostałe miejsca, gdzie możemy wyczuć tętno to, np.: tętnica ramienna, tętnica pachowa, tętnica podkolanowa, tętnica skroniowa powierzchowna, tętnica piszczelowa przednia i tylna, tętnica grzbietowa stopy, tętnica podeszwowa przyśrodkowa i boczna, żyła odpiszczelowa duża, żyła odstrzałkowa, a także tętnica łokciowa.

To warto wiedzieć

Badając tętno innej osoby, nie należy mierzyć go kciukiem, ponieważ może nastąpić pomyłka i wykonamy pomiar własnego pulsu.    

Prawidłowe wartości tętna

Puls należy mierzyć podczas odpoczynku. Wtedy określamy to jako „tętno spoczynkowe”. Oceniając, czy jest prawidłowe, należy wziąć pod uwagę wiek badanego. Wartości pod względem tego parametru kształtują się następująco:

• płód –110–150 uderzeń na minutę,
• niemowlęta – 130 uderzeń na minutę,
• dzieci – 100 uderzeń na minutę,
• młodzież – 85 uderzeń na minutę,
• dorośli – 70 uderzeń na minutę,
• osoby starsze – 80 uderzeń na minutę.

Oczywiście oceniając wartości pulsu, powinno się też uwzględniać to, czy dana osoba uprawia sport (w szczególności dyscypliny wydolnościowe i wytrzymałościowe), a także czy cierpi na jakieś choroby zaburzające rytm serca. Badanie nie będzie miarodajne, jeśli zostanie wykonane bezpośrednio po wysiłku fizycznym, treningu sportowym czy innej aktywności ruchowej. Również wzburzenie emocjonalne oraz sytuacje stresowe mogą być przyczynami nieprawidłowego pomiaru pulsu.  

Tętno spoczynkowe bywa niższe u ludzi, którzy są wytrenowani i nie należy się niepokoić tym zjawiskiem, bo jest to dla nich typowe i świadczy o dobrej kondycji. Najlepiej jest badać puls zaraz po przebudzeniu. Można pozostać w pozycji leżącej, półleżącej, jak też siedzącej.

Przyczyny zbyt wysokiego tętna

Wysoki puls oznacza, że serce bije ponad 100 razy na minutę. Jest to tzw. tachykardia zatokowa. Przyczynami mogą być stany chorobowe jak anemia czy nadczynność tarczycy, a także: niedotlenienie, niewydolność krążenia, choroby i zaburzenia pracy serca. Zwiększone tętno występuje również podczas gorączki i infekcji wirusowych. Może też być wynikiem spadku stężenia glukozy we krwi oraz przyjmowania niektórych farmaceutyków. Zwykle też objawia się pod wpływem: sytuacji stresowych, nadmiernych emocji, zdenerwowania, niepokoju i lęków. Szybsze bicie serca może też nastąpić z powodu: odwodnienia, zwiększonego krwawienia i utraty krwi, jak też: po spożyciu alkoholu, napojów energetycznych i zielonej herbaty, przyjęciu używek, narkotyków oraz kofeiny. Podwyższony puls jest normalną oznaką występująca po wysiłku fizycznym, a zwłaszcza treningu sportowym oraz intensywnej aktywności ruchowej.

Warto monitorować tętno, żeby móc w odpowiednim czasie zareagować lub udać się po poradę do specjalisty. Być może będą potrzebne dodatkowe i ukierunkowane badania. Nie należy lekceważyć zbyt wysokiego tętna, zwłaszcza gdy jednocześnie pojawiają się niepokojące symptomy, takie jak: zawroty głowy, kołatanie serca i ból umiejscowiony w okolicach klatki piersiowej. Mogą również wystąpić zasłabnięcia i omdlenia. 

Przyczyny niższego tętna

Puls poniżej 60 uderzeń serca na minutę określa się jako bradykardia. Jej przyczynami mogą być: choroby serca, zwyrodnienia oraz arytmia i zaburzenia pracy tego organu. Jest też wynikiem: zespołu chorego węzła zatokowego, niedoczynności tarczycy oraz chorób układu nerwowego, a także tych wynikających z przyczyn neurologicznych. Wolne tętno często też występuje pod wpływem nieprawidłowości działania procesów regulujących poziom elektrolitów w płynach ustrojowych i zaburzeń metabolizmu. Spadek pulsu może wynikać również z nadmiernego wychłodzenia organizmu, a także przyjmowania niektórych leków, np. z rodzaju glikozydów. Niskie tętno spoczynkowe jest normalne u sportowców i osób trenujących – zwłaszcza dyscypliny wytrzymałościowe i wydolnościowe, przykładowo bieganie długodystansowe.

W przypadku wystąpienia wolnego bicia serca mogą też się pojawić niepokojące objawy. Są to: zawroty głowy, duszności i ogólne zmęczenie. Człowiek czuje się osłabiony i ma problemy ze skupieniem uwagi oraz koncentracją. Może też dojść do zasłabnięć i omdleń. W takim wypadku podjęcie wysiłku fizycznego jest trudne do zrealizowania ze względu na szybkie męczenie się. Następuje również uczucie znużenia.

Warto obserwować własny organizm i monitorować tętno. Dzięki temu łatwiej będzie zdiagnozować, czy nie dzieje się coś niedobrego i niekorzystnego dla naszego zdrowia.

Opracowanie Jarosław Cieśla