Wapń jest piątym pod względem rozpowszechnienia pierwiastkiem, składnikiem budulcowym skorupy ziemskiej. 

Istnieją cztery główne związki wapnia, występujące w skałach: 

• węglan wapnia (kalcyt),
• siarczan wapnia,
• węglan magnezowo-wapniowy,
• fluorek wapnia.
  
  

Najpowszechniejszą formą wśród nich jest węglan wapnia. Wapń został odkryty w 1808 roku na drodze reakcji mieszaniny wapna i tlenku rtęci. Łacińska nazwa to calx (calcis = „kalcyt”), z którego wywodzą się wyrazy „wapno” i „wapń” – to dwa różne związki. Kalcyt jest składnikiem wapienia i marmuru.

Funkcje wapnia

Wapń jest podstawowym pierwiastkiem występującym u niemal wszystkich żywych istot. Przeciętny dorosły człowiek ma go w sobie ok. 1,2 kg, z czego 99% jego całkowitej ilości znajduje się w układzie szkieletowym – stanowi więc główny składnik budulcowy kości, zębów i paznokci – zaś 1% rozmieszczone jest we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych w postaci zjonizowanej, związanej z białkami lub w postaci kompleksów z cytrynianami, fosforanami i białczanami. 

Poza funkcją strukturalną wapń odgrywa następujące role:

• wpływa na wytrzymałość tkanki kostnej i zębów
• pobudza kurczliwość mięśni za sprawą ruchu, który stymuluje uwalnianie wapnia
• wpływa na pracę układu nerwowego – przenosi impulsy nerwowe, które pod wpływem ruchu nasilają działanie wyzwalające uwalnianie neuroprzekaźników z synaps
• uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi oraz w skurczu i rozkurczu naczyń krwionośnych
• pomaga wydzielać niektóre hormony, np. insulinę.
  
  

Źródła wapnia w pokarmie

Źródłem wapnia są mleko i jego przetwory, szprotki, sardynki, jajka, gruboziarniste kasze, mak, sezam, rośliny strączkowe, warzywa liściaste, orzechy, kakao.

Zwiększone ryzyko i objawy niedoboru 

Niedobór wapnia i witaminy D może prowadzić do odwapnienia, a w konsekwencji do zniekształcenia kośćca, uszkodzenia zębów, zaburzeń funkcjonowania serca oraz różnych zmian rozwojowych. Witamina D jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia z jelit oraz dla prawidłowego rozwoju i dobrego stanu kości. Stężenie wapnia we krwi jest precyzyjnie regulowane przez witaminę D, a objawy jego niedoboru mogą nie pojawić się od razu.

Niedobór tego pierwiastka może powodować następujące objawy:

• słabe zęby i kości,
• krzywica, osteoporoza, 
• nadczynność przytarczyc,
• upośledzenie krzepnięcia krwi, większe krwawienie po urazach,
• drętwienie i mrowienie palców,
• skurcze mięśni,
• drgawki,
• brak apetytu,
• zaburzenia rytmu serca.

Na wystąpienie niedoborów wapnia szczególnie narażone są osoby z nietolerancją laktozy, alergicy na mleko krowie, nadużywanie alkoholu, dzieci (prewencja przed krzywicą), młode kobiety, a także ciężarne, matki karmiące piersią, kobiety w okresie menopauzy, kobiety uprawiające sport, osoby w starszym wieku, nieruszające się, z niedoborami witaminy D, osoby na częstych dietach odchudzających, oraz osoby często pijące kawę.

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia

Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Challoner J., Poznań 2014.

Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Warszawa 2019.

Mikroskładniki odżywcze, U. Gröber, Wrocław 2010.