Witamina PP (B3) obejmuje swą nazwą dwa związki: kwas nikotynowy i amid kwasu nikotynowego. W ludzkim organizmie witaminę B3 wytwarzają bakterie jelitowe z aminokwasu egzogennego – tryptofanu. Niacyna stanowi aktywną postać koenzymów – dinukleotydu nikotynamidoadeninowego i fosforanu dinukleotydu nikotynamidoadeninowego – odgrywających rolę w reakcjach oddechowych oraz w ponad 200 procesach oksydacyjnych (dehydrogenazy).

Funkcje niacyny

Witamina B3 uczestniczy w procesie spalania węglowodanów, tłuszczów i białek, a także utrzymuje we właściwym stanie nabłonek skóry, nabłonek przewodu pokarmowego oraz układ nerwowy. Chroni komórki przed działaniem wolnych rodników, regeneruje utleniony glutation. 

Usprawnia metabolizm lipidów i cholesterolu, powoduje wzrost HDL, a zmniejsza poziom LDL i trójglicerydów.

Replikuje i naprawia DNA oraz reguluje poziom glukozy.

Komu grozi niedobór

Braki niacyny mogą wynikać z niedoboru aminokwasu – tryptofanu.

Zwiększone ryzyko niedoboru witaminy B3 występuje u kobiet w ciąży, karmiących piersią, a także u osób bardzo aktywnych fizycznie (np. sportowców). Nadużywanie alkoholu zaburza wchłanianie niacyny, robią to również niektóre choroby czy zaburzenia: HIV/AIDS, nieswoiste zapalenie jelit, choroba Hartnupów, zespół rakowiaka z przerzutami, hemodializy, nowotwory, zaburzenia wchłaniania pokarmu (np. uszkodzenie wątroby, biegunka).

Objawy niedoboru

• utrata apetytu,
• depresja,
• zawroty i bóle głowy,
• zaburzenia pamięci,
• zmęczenie,
• bezsenność,
• drażliwość,
• psychozy,
• bolesne obrzmienie języka,
• stany zapalne jamy ustnej,
• zapalenie błony śluzowej przełyku i żołądka,
• pękanie warg,
• zapalenie jelit,
• biegunka,
• zaczerwienienie skóry, 
• pękanie, łuszczenie się skóry – szczególnie na łokciach i kolanach,
• pelagra, czyli tzw. szorstka skóra – zapalenie skóry, biegunka i demencja,
• spadek odporności.
  
  

Niedobory witaminy PP powodują chorobę zwaną pelagrą. Skrót PP pochodzi od pierwotnej anglojęzycznej nazwy Pellagra-Preventing factor. Jej niedobory są powodem stanów zapalnych skóry, biegunek, osłabienia mięśniowego, ogólnego zmęczenia, zaburzeń psychicznych, a w skrajnych przypadkach – paraliżu kończyn i otępienia. Niedobór witaminy B3 często jest rozpoznawany jako stan schizofreniczny.

Źródła niacyny w pożywieniu

Gotowanie niektórych produktów spożywczych, np. kukurydzy w roztworze zasadowym (np. tlenku wapnia) zwiększa biodostępność niacyny. W tym celu można też przed gotowaniem moczyć kukurydzę w roztworze tlenku wapnia. Witamina jest odporna na działanie światła, tlenu, środowiska kwaśnego i zasadowego.

Nadmiar spożywanego cukru i produktów zawierających jego dużą ilość niszczy niacynę.

Niacynowe BHP

Jedną z form niacyny jest kwas nikotynowy, który podany w większych dawkach (100–200 mg) wywołuje nagłe zaczerwienienie skóry. Wyższe dawki (powyżej 1500 g na dzień) mogą wywołać niedociśnienie tętnicze, podwyższenie poziomu homocysteiny i kwasu moczowego we krwi. Rzadko występują: zaburzenia funkcji wątroby, upośledzenie tolerancji glukozy, ryzyko wystąpienia wrzodów żołądka, podwyższenie stężenia bilirubiny w surowicy.

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia

Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Warszawa 2019.

Mikroskładniki odżywcze, U. Gröber, Wrocław 2010.