Jeśli zdarzy się nam albo komuś z naszych bliskich atak wyrostka robaczkowego, po pierwsze dobrze jest umieć go rozpoznać, a po drugie wiedzieć, jak w takim przypadku pomóc. 

Wyrostek robaczkowy (łac. Appendix vermiformis), zwany popularnie „ślepą kiszką” lub „migdałkiem jelitowym”, to uwypuklenie jelita ślepego (znajdującego się na granicy jelita cienkiego i grubego). Wiedza o tym, po której stronie jest wyrostek robaczkowy, jakie objawy powoduje jego stan zapalny i jak należy reagować, mogą uratować życie wielu chorym.

Organ znajduje się na początkowym odcinku jelita grubego – kątnicy. Wyrostek robaczkowy ma długość ok. 8–9 cm, a jego średnica waha się od 0,5 cm do 1 cm. Leży przeważnie około 3 cm od zastawki krętniczo-kątniczej. Położenie wyrostka robaczkowego może być różne, stanowi to kwestię bardzo indywidualną.

Najczęściej:

• zwisa do miednicy mniejszej, 
• jest zlokalizowany pomiędzy pętlami jelita cienkiego, 
• leży na talerzu kości biodrowej, za kątnicą, w przestrzeni zaotrzewnowej,
• jest zlokalizowany w kierunku wątroby.

Do niedawna panowało przekonanie, że ów organ o niewielkich rozmiarach jest narządem szczątkowym i niepotrzebnym. Bardzo często dochodzi do jego ostrych stanów zapalnych zagrażających życiu. Treść pokarmowa zalegająca w ślepym jelicie może być przyczyną wielu komplikacji. Ponieważ treść ta fermentuje, opuchnięty i pełen toksycznych substancji wyrostek może w końcu pęknąć, zalewając trucizną pobliskie organy i doprowadzając do zapalenia otrzewnej. 

Dlaczego dochodzi do ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego (OZWR)

Większość usuniętych wyrostków robaczkowych miała stan zapalny oraz niedrożność na różnych odcinkach. Niedrożność może być spowodowana obecnością: kamieni kałowych, ciał obcych, połkniętych pestek winogron lub nasion, niedokładnie pogryzionych pokarmów bądź też guzów lub zrostów. Bardzo często przyczyną zapalenia wyrostka robaczkowego jest obecność robaków – szczególnie owsików.

Gdy światło wyrostka zostaje zatkane, wewnątrz organu rośnie ciśnienie, doprowadzając do rozdęcia wyrostka, w wyniku czego pojawia się tępy ból nadbrzusza. Po kilku godzinach bakterie przemieszczają się ze światła wyrostka do jego ściany, a proces zapalny rozlewa się. Pojawia się ból prawego dołu biodrowego. Jeśli nie podejmie się żadnych czynności mających na celu opanowanie stanu zapalnego, powstanie zgorzel, co z kolei oznacza wysokie ryzyko pęknięcia ściany wyrostka i zapalenia otrzewnej.

Komplikacje

Perforacja (pęknięcie) wyrostka robaczkowego może doprowadzić do powstania ropnia wyrostka albo rozlanego zapalenia otrzewnej, czyli zakażenia całej błony śluzowej jamy brzusznej oraz miednicy.

Otrzewna jest cienką błoną wyściełającą jamę brzuszną i znajdujące się w niej narządy. Jej zapalenie wywołują bakterie lub podrażnienie w wyniku kontaktu z sokiem żołądkowym, żółcią, krwią, kałem czy przetrawionym pokarmem. Dochodzi do niego między innymi w wyniku uszkodzenia przewodu pokarmowego – w tym pęknięcia wyrostka. Zapalenie otrzewnej może powodować: wstrząs, sepsę, ostrą niewydolność narządów, a nawet w konsekwencji – śmierć. 

Zapalenie otrzewnej zawsze się wiąże z hospitalizacją, najczęściej z operacją, w czasie której nie wystarczy naprawić  lub usunąć uszkodzony wyrostek robaczkowy, ale trzeba też pozbyć się z jamy brzusznej toksycznych substancji, które się z niego wydostały po pęknięciu. Zazwyczaj po zabiegu nie pozostaje charakterystyczna, niewielka rana po prawej stronie, a spora pionowa blizna.

Ropień okołowyrostkowy z naciekiem na sąsiadujące tkanki, czyli plastron, to kolejna możliwa konsekwencja perforacji wyrostka robaczkowego. Wówczas także dochodzi do zapalenia otrzewnej, ale miejscowego. By je wyleczyć, czasem wystarczy podać antybiotyk, kiedy indziej potrzebny będzie drenaż. Po zakończeniu leczenia niezbędne jest usunięcie samego wyrostka robaczkowego.

Funkcje wyrostka robaczkowego

Tak naprawdę wyrostek robaczkowy odgrywa ważną rolę. Badania na zwierzętach wykazały, że te, u których występuje wyrostek robaczkowy, są o wiele silniejsze i bardziej odporne. Jak się okazuje, wyrostek robaczkowy to rezerwuar dobroczynnych szczepów bakterii jelitowych koniecznych dla odtworzenia mikroflory przewodu pokarmowego, co jest potrzebne np. po antybiotykoterapii.

Każdego roku 1 na 100 polskich pacjentów trafia do szpitala z podejrzeniem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego. W praktyce aż w 40 proc, przypadków zupełnie niepotrzebnie wycinany jest zdrowy organ. Człowiek może funkcjonować bez wyrostka, tak samo jak bez migdałków, śledziony, jednej nerki czy płuca, więc w przypadku podejrzenia OZWR lekarze nie wahają się podjąć decyzji o wycięciu tego narządu. Jak widać, OZWR jest trudne do zdiagnozowania nawet przez lekarzy, co często wymusza wykonanie appendektomii (chirurgicznego usunięcia wyrostka robaczkowego) prewencyjnie. 

Wycinać czy nie?

Sposobem leczenia jest operacja wyrostka robaczkowego przeprowadzana metodą klasyczną (appendektomia) bądź z użyciem laparoskopu (laparotomia).

Nawet w 40 proc przypadków zabiegi wycięcia wyrostka robaczkowego są wynikiem błędnej diagnozy chirurga. Niepotrzebne laparotomie stanowią ryzyko zdrowotne dla pacjenta, jednak z drugiej strony – zabezpieczają przed potencjalnie zagrażającą życiu sytuacją, jaką jest przedziurawienie wyrostka i zapalenie otrzewnej. Mniejszym złem jest wykonanie appendektomii w sytuacji, w której nie ma się pewności o słuszności tej decyzji.

Ostry ból brzucha może mieć rozmaite przyczyny i nie zawsze świadczy o OZWR. Szczególnie kobiety są błędnie diagnozowane (aż czterokrotnie częściej niż mężczyźni). Bóle, które odczuwają kobiety, mogą być spowodowane pęknięciem torbieli jajnika, zapaleniem przydatków, skręceniem torbieli, zawałem jajnika, ciążą pozamaciczną, a więc dolegliwościami natury ginekologicznej. Zbędne appendektomie sięgają nawet 45 proc. u kobiet w wieku 12–40 lat z podejrzeniem OZWR.

Ważne:

Jeśli z jakichś przyczyn wykonanie operacji nie jest możliwe, stosuje się leczenie zachowawcze. Objawy OZWR mogą się cofnąć pod wpływem intensywnej antybiotykoterapii, jednak w 40 proc. przypadków dolegliwości będą nawracały. 

Opracowała Agata Majcher

Źródła:

Echirurgia

Termedia

Zdrowie Gazeta

Zdrowie Gazeta