O czarnuszce siewnej, zwanej także „czarnym kminkiem” lub „czarną kolendrą”, krąży popularne powiedzenie, że jest to lekarstwo na każdą chorobę, za wyjątkiem śmierci.

Czarnuszka siewna (Nigella sativa L.) z rodziny jaskrowatych uznana jest za jedną z najcenniejszych leczniczych i przyprawowych roślin zielarskich.

Znana i stosowana od kilku tysięcy lat czarnuszka nazywana jest także złotem faraonów, ponieważ w grobowcu faraona Tutanchamona została znaleziona buteleczka z olejem z tego surowca. To aromatyczne ziele wywodzi się z Azji Mniejszej, ale jego uprawa rozpowszechniona jest na terenach o cieplejszym klimacie. Nawet w Polsce pojawiają się plantacje czarnej kolendry.

Blisko spokrewniona z naszą bohaterką jest czarnuszka polna dziko porastająca obrzeża pól uprawnych. Z kolei w polskich ogrodach można spotkać nie tylko czarnuszkę siewną, ale także odmianę damasceńską.

Czarnuszka (właściwie jej nasiona) najczęściej przerabiana jest na olej, który można wszechstronnie wykorzystać. Przede wszystkim w celach leczniczych rekomendowane jest suplementowanie oleju z czarnuszki, ponieważ dowiedziono, że preparat ten wspomaga leczenie wielu schorzeń. Olej z czarnuszki do zewnętrznego stosowania polecają także kosmetolodzy. W końcu Kleopatra, uchodząca za wzór piękności, używała oleju z czarnuszki dla zachowania pięknego wyglądu.

Niesamowity olej z czarnuszki sprawdzi się nie tylko w kuchni, lecz także jako komponent kosmetyków pielęgnacyjnych czy w różnego rodzaju terapiach leczniczych.

Składniki aktywne czarnuszki

W nasionach czarnuszki rozpoznano ponad 100 aktywnych fitoskładników. Roślina zawdzięcza swój aromat unikalnym olejkom eterycznym, do których należą: tymochinon, p-cymen, karwakrol, limonen, karwon. Roślina bogata jest także w: wapń, potas, magnez, żelazo, cynk, selen, witaminy z grupy B, witaminę C, sterole, a także antyoksydanty. Jako roślina olejodajna jest zasobna w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. W jej składzie znajdziemy rzadkie alkaloidy indazolowe – nigellidynę i nigellicynę. Te fitoskładniki świadczą o potężnej leczniczej mocy, co sprawia, że czarnuszkę warto włączyć do codziennej profilaktyki zdrowotnej.

Lecznicze działanie czarnuszki

Nasiona czarnuszki to gotowe kapsułki zdrowia. Wspomagają leczenie alergii, astmy, budują odporność i mają dobroczynny wpływ na pracę żołądka i wątroby. Zażywane regularnie zarówno nasiona, jak i olej, wszechstronnie wpływają na organizm i zdrowie. Oto niektóre z zalet czarnuszki:

• Działanie przeciwhistaminowe – regularne spożywanie czarnuszki powoduje ustąpienie wielu objawów alergii w ciągu kilku tygodni.
• Wspieranie układu oddechowego – uśmierza objawy astmy.
• Naturalny antybiotyk. Wzmacnia odporność – tymochinon zawarty w czarnuszce regeneruje układ odpornościowy.
• Olej z czarnuszki ma działanie przeciwdrobnoustrojowe. Jest pomocny w zwalczaniu pasożytów, takich jak tasiemiec i owsiki. Skutecznie zwalcza bakterie Helicobacter pylori.
• Wspomaga detoksykację i odnowę komórek.
• Obniża poziom glukozy we krwi. Działanie przeciwcukrzycowe jest podobne do metforminy, leku przeciwcukrzycowego. Olej z czarnuszki wspomaga leczenie cukrzycy typu II, równoważy poziom insuliny oraz reguluje cholesterol.
• Działanie przeciwzawałowe i przeciwzakrzepowe.
• Wzmaganie laktacji.
• Działanie przeciwnowotworowe.

Właściwości oleju z czarnuszki

Olej tłoczony z czarnuszki jest zasobny w wiele prozdrowotnych substancji. Zawiera przede wszystkim nienasycone kwasy tłuszczowe: kwas linolowy (omega-6) – około 60%, kwas oleinowy (omega-9) – około 25% oraz kwas alfa-linolenowy (omega-3) – około 1%.

Ekstrakt z nasion i olej z czarnuszki hamują żywotność komórek raka wątroby oraz jelita grubego. Badania na szczurach prowadzone w Turcji potwierdziły, że stosowanie takiego oleju przed rozpoczęciem terapii naświetlaniem i przez 10 dni po niej chroniło gryzonie przed szkodliwymi skutkami ubocznymi radioterapii.

Decydując się na zakup oleju z czarnuszki, warto zwrócić uwagę na to, by był on tłoczony na zimno, nierafinowany i przechowywany w ciemnej butelce. W domu należy trzymać go w szafce, nie narażając na działanie promieni słonecznych.

Dawkowanie

Olej z czarnuszki przyjmuje się 2 razy dziennie po 1 łyżeczce, bezpośrednio przed posiłkiem. Zalecane spożycie w przypadku dzieci wynosi ¼ łyżeczki 2 razy dziennie.

Olej z czarnuszki w kosmetyce

Czarnuszka ze względu na swój unikalny skład doskonale odnalazła się także w przemyśle kosmetycznym. Tymochinon, sztandarowy składnik olejku eterycznego, skutecznie działa przeciwbakteryjnie i przeciwutleniająco, z kolei nigellon oraz karwakrol zapewniają działanie przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe poprawiają elastyczność komórek skóry, wykazując przy tym działanie ochronne. Preparaty na bazie czarnuszki wykorzystuje się w masażu jako środek rozluźniający. Najlepsze efekty odczuje skóra sucha, łojotokowa i atopowa. Dobre rezultaty widać także w terapiach leczenia trądziku. Olej z czarnuszki nawilża i odżywia skórę, widocznie spłyca zmarszczki oraz poprawia owal twarzy. Można go używać zamiast balsamu do ciała lub dodając do niego kilka kropli. Po kąpieli lub prysznicu okrężnymi ruchami smarowidło wklepuje się we wszystkie partie ciała, w ten sposób pobudzając krążenie.

Kulinarne zastosowanie czarnuszki

Nasiona wszystkich gatunków czarnuszki są bardzo aromatyczne, więc szeroko stosuje się ją jako smaczną przyprawę. Dodaje się je do wypieków, serów, pieczywa lub pasztetów. Nigella charakteryzuje się wyjątkowym, wyrazistym, korzenno-gorzkim smakiem. Całe lub zmielone nasiona można dodawać do sałatek lub mogą one stanowić element masła ziołowego. Olej z czarnuszki połączony z domowym octem (np. gruszkowo-cytrynowym) to wyśmienity dressing, którym można polewać miks sałat.

Przepis na paprykę z kuskusem i olejem z czarnuszki:

Składniki na porcję dla 2 osób:

• 2 papryki,
• 1 szklanka suchego kuskusu,
• oliwa z oliwek,
• cebula,
• czosnek,
• sól, pieprz,
• kurkuma,
• olej z czarnuszki.

Cebulę pokroić w kostkę i podsmażyć na oliwie. Dodać ugotowany kuskus, sól, pieprz, kurkumę i zgnieciony czosnek. Wypełnić papryki farszem i piec 15 minut w piekarniku rozgrzanym do 180°C. Podawać z olejem z czarnuszki.

Przeciwwskazania do stosowania

Olej z czarnuszki bogaty jest w olejki eteryczne o działaniu przeciwskurczowym, dlatego kobiety w ciąży powinny zrezygnować z preparatów czarnuszkowych. Mogą one wpływać na skurcze mięśni gładkich macicy, co z kolei może wywołać przedwczesny poród lub zwiększyć ryzyko poronienia. Nie powinno się także podawać czarnuszki dzieciom poniżej trzeciego roku życia ze względu na olejki eteryczne, które mogą być potencjalnie trujące dla niedojrzałego układu pokarmowego. Czarnuszka obniża ciśnienie, więc należy uważać przy przyjmowaniu jej razem z lekami, które je obniżają, by nie doprowadzić do niedociśnienia tętniczego. Spożywanie czarnuszki przez niskociśnieniowców może spowodować bóle i zawroty głowy, bóle brzucha lub pokrzywkę skóry.

Agata Majcher