Niedobory poszczególnych witamin mogą zwiększać ryzyko wielu chorób oczu, zwłaszcza takich jak: zaćma, jaskra i związane z wiekiem zwyrodnienie plamki żółtej (AMD). Badania sugerują, że niektóre witaminy, minerały i pierwiastki mogą pomóc w ochronie przed wieloma schorzeniami lub spowolnić ich rozwój.

Jednym z pierwiastków niezbędnych dla zdrowia oczu jest cynk. Cynk to minerał, który pomaga zachować zdrowie siatkówki, błon komórkowych i struktury białkowej oka. Cynk m.in. odgrywa rolę w metabolizmie makroskładników odżywczych (kwasów tłuszczowych, węglowodanów, witaminy A), utrzymaniu funkcji poznawczych, prawidłowej syntezie DNA, prawidłowym widzeniu i utrzymaniu zdrowej skóry. Cynk umożliwia witaminie A podróż z wątroby do siatkówki w celu wytwarzania melaniny. Melanina to pigment chroniący oczy przed światłem ultrafioletowym (UV).

Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Optometrycznego suplementacja cynkiem może pomóc osobom, które mają zdiagnozowane zwyrodnienie plamki żółtej lub są zagrożone rozwojem choroby. Przyjmowanie codziennie cynku wraz z innymi przeciwutleniaczami może spowolnić postęp choroby o 25 proc. Może również zmniejszyć utratę ostrości widzenia o 19 proc. Odpowiedni poziom witaminy A jest niezbędnym filarem dobrego widzenia i zdrowia oczu.  Witamina A przyczynia się do: utrzymania prawidłowego metabolizmu żelaza, funkcjonowania układu odpornościowego, prawidłowego widzenia i zdrowej skóry. Witamina A jest składnikiem rodopsyny białkowej, która umożliwia oku widzenie w warunkach słabego oświetlenia, dlatego długotrwały niedobór tej witaminy może prowadzić do ślepoty nocnej. Witamina A wspomaga funkcję rogówki, która jest zewnętrzną warstwą ochronną oka. Odczucie suchości oka, zbyt małego jego nawilżenia, może wynikać z niedoboru omawianej witaminy. Beta-karoten jest podstawowym źródłem witaminy A w diecie człowieka. Beta-karoten to rodzaj barwnika roślinnego zwanego karotenoidem, który występuje w wielu kolorowych owocach i warzywach. Inny ważny dla zdrowia oczu element to witamina E, która ma szczególnie silne właściwości przeciwutleniające. Przeciwutleniacze pomagają zwalczać wolne rodniki uszkadzające białka budujące organelle i tkanki w całym organizmie, w tym również tkanki oka. To uszkodzenie może na przykład spowodować rozwój zaćmy.

W przeglądzie badań z 2014 r. przeanalizowano doniesienia naukowe łączące wpływ witaminy E na zapobieganie zaćmie. Niektóre badania wykazały, że klarowność soczewek była lepsza u osób, które przyjmowały suplementy witaminy E.

Innymi przeciwutleniaczami są luteina i zeaksantyna – karotenoidy występujące w dużych ilościach w zielonych warzywach liściastych. Luteinę i zeaksantynę znajdziemy w soczewce i siatkówce oka, gdzie dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym mogą pomóc zmniejszyć uszkodzenia oksydacyjne. Niektóre badania sugerują, że przyjmowanie codziennie luteiny i zeaksantyny może obniżyć ryzyko rozwoju wielu chorób oczu. Karotenoidy są zwykle zlokalizowane w plamce żółtej. Luteina występuje naturalnie w owocach i warzywach, ale w najbardziej skoncentrowanej formie jest obecna w kwiatach Tagetes erecta, czyli aksamitki wzniesionej. Dawkę 6 mg/dzień tej substancji uważa się za wysoce skuteczną w zapobieganiu różnym chorobom oczu. Luteinę w wysokich stężeniach zawiera również owoc aceroli (Malpighia glabra). Oprócz tego ekstrakt z owoców aceroli to bogactwo: wielu minerałów, beta-karotenu, tiaminy, ryboflawiny, niacyny, pirydoksyny, kwasu foliowego i kwasu pantotenowego.

Siatkówka oka zawiera szczególnie wysokie stężenie kwasów tłuszczowych omega-3. Te kwasy tłuszczowe pomagają chronić siatkówkę przed uszkodzeniem i zwyrodnieniem. Olej pochodzący z nasion Perilla frutescens (pachnotki zwyczajnej) jest często używany w kuchni koreańskiej jako przyprawa i olej do smażenia.

Oprócz tego, że to wszechstronny i aromatyczny składnik, jest również doskonałym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3. Nasiona pachnotki zawierają obfite ilości oleju bogatego w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA), γ-tokoferole i fitosterole. Zawierają 67 proc. kwasu alfa-linolenowego (ALA, omega-3), 15 proc. kwasu linolowego (omega- 6) i 13 proc. kwasu oleinowego (omega-9). Nasiona pachnotki to również 4–6 proc. glikolipidów i 2–3 proc. fosfolipidów, które zapewniają korzyści neuroprotekcyjne. W jednym badaniu z udziałem 20 starszych uczestników w ich diecie zastąpiono olej sojowy ekstraktem z nasion pachnotki i zauważono podwojenie poziomu ALA we krwi. W dłuższej perspektywie doprowadziło to również do wzrostu poziomu EPA i DHA we krwi. Kwasy tłuszczowe omega-3 redukują procesy zapalne w organizmie i zapewniają szereg korzyści zdrowotnych, w tym obniżenie wysokiego ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu oraz poprawę nastroju i funkcjonowania mózgu. W szczególności omega-3 zmniejszają gromadzenie się złogów tłuszczowych w naczyniach krwionośnych, w tym tych, które dostarczają krew do siatkówki.

Niektórzy naukowcy uważają, że złogi tłuszczu w tych naczyniach krwionośnych mogą przyczynić się do powstawania zwyrodnienia plamki żółtej. Ponadto inne badania sugerują, że zwiększenie spożycia kwasów omega-3 może obniżyć ryzyko zespołu suchego oka.

Innym dobrym źródłem kwasów tłuszczowych jest olej z nasion krokosza barwierskiego. Borówka (Vaccinium myrtillus L.) jest jednym z najbogatszych naturalnych źródeł antocyjanów. Antocyjany w jagodach są silnymi przeciwutleniaczami, które – podobnie jak wszystkie witaminy dla zdrowia oczu – neutralizują reaktywne formy tlenu, zwłaszcza anion ponadtlenkowy (O2-) i zmniejszają peroksydację lipidów. Antocyjany mogą zapobiegać fotooksydacji indukowanej światłem, zwłaszcza związanej z lipofuscyną, pigmentem, który z czasem gromadzi się w komórkach nabłonka siatkówki. Samo utlenianie generuje fototoksyczne wolne rodniki, co prowadzi do przewlekłego stresu oksydacyjnego, który jest szczególnie szkodliwy dla oczu, jednak proces ten może być hamowany przez antocyjany. Badania wskazują na to, że antocyjany zwiększają poziom przeciwutleniaczy (wytwarzanych przez organizm), takich jak: glutation, witamina C i dysmutaza ponadtlenkowa. Ostatnie doniesienia naukowe pokazują, że antocyjany mogą zatrzymać ekspresję genów, które przyczyniają się do powstawania stanów zapalnych. Jest to szczególnie istotna właściwość ze względu na wpływ stanów zapalnych na wiele chorób, zwłaszcza miażdżycy, która jest głównym czynnikiem ryzyka jaskry. Antocyjany w borówce (cyjanidyna, delfinidyna i malwidyna) spowalniają bardzo aktywny w oku enzym zwany fosfodiesterazą. Enzym ten odpowiada za inaktywację przekaźnika komórkowego, który stymuluje neurony i zwiększa dostarczanie glukozy do mózgu. Hamując fosfodiesterazę, antocyjany zapewniają zatem tymczasowe wzmocnienie tego przekaźnika, powodując stymulację neuronów i komórek fotoreceptorów. Borówka ma długą historię stosowania w chorobach oczu i utrzymaniu dobrego wzroku. Wiele badań wykazało pozytywne efekty, w tym poprawę nieprawidłowości siatkówki, zwiększoną odporność naczyń włosowatych, spowolnienie postępu zmętnienia soczewki i krótkowzroczność oraz poprawę adaptacji do ciemności. Na przykład w badaniu 50 pacjentów z łagodną zaćmą starczą stwierdzono, że 4-miesięczna suplementacja antocyjanów borówki plus witamina E miała 97-proc. skuteczność w zapobieganiu progresji zaćmy.

W celu odpowiedniego dbania o wzrok, oprócz odpowiedniej diety i suplementacji, specjaliści zalecają: noszenie okularów przeciwsłonecznych na zewnątrz, regularne badania wzroku, ochronę oczu przed zmęczeniem związanym z komputerem poprzez odwracanie wzroku co 20 minut i patrzenie na coś oddalonego o około 6 m przez 20 sekund.

dr n. med. Joalnta Zięba