Jelito cienkie jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego, jego długość osiąga nawet 6 m. Składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Każda z tych części odgrywa istotną rolę w trawieniu i wchłanianiu.

Usunięcie jednego z odcinków jelita cienkiego prowadzi do rozwoju różnych dolegliwości, które rozwijają się na skutek niedoborów składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zespół krótkiego jelita jest stanem zagrażającym zdrowiu i życiu, wymaga troskliwego i drobiazgowego podejścia do leczenia. Istnieją sytuacje, w których wymagane jest wycięcie części lub nawet… całego jelita cienkiego. Jak żyć z zespołem krótkiego jelita?

Czym jest zespół krótkiego jelita?

Stan, w którym doszło do nagłego wyłączenia funkcji jelita cienkiego (związanego z chorobą powodującą jego uszkodzenie albo chirurgicznym usunięciem całego jelita lub jego części), nazywany jest zespołem krótkiego jelita (short bowel syndrome – SBS). Przyjmuje się, że jelito cienkie potrafi zaadaptować się do nowych warunków, funkcjonując po usunięciu jego 40–50 proc. Warunkiem pozytywnej adaptacji jest jednak to, że nie została usunięta dwunastnica, końcowy odcinek jelita krętego ani zastawka krętniczo-kątnicza. Stan po wycięciu części lub całego jelita jest przyczyną niewydolności przewodu pokarmowego.

Zespół krótkiego jelita prowadzi do ciężkiego upośledzenia wchłaniania składników odżywczych i wody. W wyniku wyniszczających biegunek w organizmie występują chroniczne zaburzenia wodno-elektrolitowe i niedożywienie powodujące skrajne wyniszczenie. Brak odpowiedniego leczenia prowadzi do śmierci.

Przyczyny zespołu krótkiego jelita

Przyczyną choroby jest skrócenie jelita, najczęściej w wyniku operacji, która skutkuje upośledzeniem wchłaniania: wody, elektrolitów, białek, węglowodanów, tłuszczów, witamin oraz pierwiastków śladowych. Jelito grube może przejąć część funkcji usuniętego jelita cienkiego, np. pięciokrotnie zwiększyć wchłanianie wody, nadal jednak pozostaje problem z wchłanianiem kwasów tłuszczowych i tłuszczów nasilających biegunkę tłuszczową.

Najczęstszymi przyczynami częściowego lub całkowitego wycięcia jelita cienkiego są:

• martwica jelita na skutek zatoru lub zakrzepu tętnicy lub żyły;
• rozległe resekcje (wycięcia) z powodu chorób: Leśniowskiego i Crohna, nowotworów, urazów, powikłań pooperacyjnych;
• ciężkie zaburzenia wchłaniania (np. celiakia oporna na leczenie, popromienne zapalenie jelit);
• przetoki powodujące przepuszczenie treści pokarmowej.

Leczenie

Dla części chorych jedyną szansą na długie życie jest przewlekłe żywienie pozajelitowe w domu. Żywienie musi zawierać dużo substancji odżywczych w małej objętości. Ponieważ zaburzone jest wchłanianie leków, leki powinno się podawać pod język, pod policzki, doodbytniczo, w płynie lub drogą wziewną. U chorych, u których po operacji pozostało więcej niż 2 m jelita, można zrezygnować z żywienia pozajelitowego i zastosować żywienie dojelitowe.

W okresie pooperacyjnym kontroluje się zaburzenia elektrolitowe, odwodnienia i inne niedobory, prowadzi się żywienie pozajelitowe, profilaktycznie podaje się inhibitory pompy protonowej hamujące wydzielanie soków żołądkowych (konieczne jest przeciwdziałanie wrzodom żołądka i dwunastnicy).

W okresie adaptacji kontynuuje się leczenie pozajelitowe, w miarę możliwości włączając żywienie drogą doustną. Zaleca się: spożywanie lekkostrawnych posiłków w liczbie od 6 do 10 małych porcji na dobę, uzupełnianie niedoborów magnezu, wapnia, sodu i witamin oraz hamowanie wydzielania soków żołądkowych.

Docelowo podejmuje się próby zakończenia żywienia pozajelitowego, ale wszystko zależy od: zakresu wyciętego jelita, części usuniętej, czasu, który minął od operacji, wieku pacjenta (adaptacja najlepiej przebiega u małych dzieci, a najsłabiej u osób w podeszłym wieku) oraz stopnia adaptacji pozostałej części jelita.

W dłuższej perspektywie część pacjentów jest w stanie odstawić żywienie pozajelitowe na korzyść żywienia dojelitowego lub doustnego.

Najważniejszą rolę w leczeniu odgrywa kontrolowanie składników pokarmowych, w tym witamin i pierwiastków śladowych.

Chorzy wymagają monitorowania do końca życia.

Leczenie chirurgiczne zespołu krótkiego jelita polega na przywróceniu ciągłości przewodu pokarmowego. Operacyjnie jelita można wydłużyć. Do ostateczności należy przeszczep jelita cienkiego, które wykonuje się w razie powikłań uniemożliwiających prowadzenie żywienia pozajelitowego w domu. Przeżywalność po przeszczepie jest niska i wymaga stałego podawania glikokortykosteroidów oraz leków zapobiegających odrzuceniu przeszczepu.

Agata Majcher