W jednym z ostatnich artykułów opisałam zjawisko radikulopatii odcinka lędźwiowo-krzyżowego, potocznie zwanej „rwą kulszową“. Radikulopatia może mieć wiele przyczyn, a jako najczęściej występującą uznaje się przepuklinę jądra miażdżystego o różnym stopniu nasilenia uciskającą korzenie nerwowe dysków lędźwiowych i krzyżowych: L4, L5, S1, S2 i S3. Dyskopatie w dolnych odcinkach kręgosłupa mogą prowadzić do rozwoju innych dolegliwości, kolejną z nich jest zespół ogona końskiego, któremu zostanie poświęcony niniejszy artykuł.

Ogon koński

Ogon koński to struktura zbudowana z korzeni nerwowych biegnących w kanale kręgowym od stożka końcowego rdzenia do poziomu otworów międzykręgowych.

Rdzeń kręgowy kończy się w dolnej części pleców, na wysokości górnej krawędzi drugiego kręgu lędźwiowego. Jego końcowa część nazywana jest stożkiem rdzeniowym. Ostatnie nerwy rdzeniowe, biegnące w kanale kręgowym poniżej zakończenia rdzenia, nazywane są „ogonem końskim“ ze względu na podobieństwo. Korzenie nerwowe, tworzące wiązkę podobną do końskiego ogona, znajdujące się na końcu rdzenia kręgowego, odpowiadają za unerwienie dolnych partii ciała – okolic krocza i kończyn dolnych, zapewniając funkcje motoryczne i czuciowe nóg, pęcherza oraz zwieracza odbytu, unerwiają końcowy odcinek jelita grubego, pęcherz moczowy, a także narządy płciowe. Nerwy te wysyłają i odbierają sygnały do nóg, stóp i narządów miednicy.

Jeśli korzenie rdzenia kręgowego w dolnej części pleców (odcinek lędźwiowo-krzyżowy) są zbyt mocno uciskane, może to doprowadzić do tzw. zespołu ogona końskiego, czyli zbioru różnych dysfunkcji neurologicznych, takich jak np. zaburzenia w oddawaniu stolca i moczu.

Czym jest zespół ogona końskiego

Zespół ogona końskiego (cauda equina syndrome) to rzadka choroba spowodowana uciśnięciem wiązki nerwów ogona końskiego przez masywną przepuklinę, najczęściej krążków w odcinku lędźwiowym kręgosłupa L3–L4 lub L4–L5. Kierunek przepukliny może przebiegać także przez miejsce zgięcia dwóch dysków L5–S1. Jest to jeden z rodzajów uszkodzeń rdzenia kręgowego, do którego dochodzi w wyniku ucisku rdzenia bądź na skutek jego urazu.

Zespół ogona końskiego – najczęstsze przyczyny:

• przepuklina jądra miażdżystego w okolicy lędźwiowej;
• zwężenie (stenoza) kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym;
• guz złośliwy;
• infekcje, stany zapalne kręgosłupa, złamanie kręgosłupa;
• gwałtowne urazy dolnej części pleców (np.: postrzał z pistoletu, upadek, wypadek komunikacyjny);
• wady wrodzone – malformacje tętniczo-żylne kręgosłupa;
• komplikacje podczas porodu;
• krwotoki rdzeniowe (podpajęczynówkowe, podtwardówkowe, zewnątrzoponowe);
• powikłania pooperacyjne kręgosłupa lędźwiowego.

Objawy zespołu ogona końskiego:

• zatrzymanie moczu to najczęstszy objaw; choć pęcherz wypełnia się moczem, to chory nie odczuwa parcia na mocz; mocz może być wydalany, ale niecałkowicie, przepełniony pęcherz może spowodować nietrzymanie moczu;
• nietrzymanie stolca w wyniku dysfunkcji zwieracza odbytu;
• „znieczulenie siodła”, czyli zaburzenia czucia, mogące obejmować odbyt, narządy płciowe i okolice pośladków; zaburzenia czucia w pośladkach;
• osłabienie lub paraliż zwykle więcej niż jednego korzenia nerwowego kończyn dolnych;
• objawy rwy kulszowej;
• dysfunkcja seksualna (np. impotencja);
• ból, drętwienie lub osłabienie jednej lub obu nóg;
• utrata lub zmiana czucia w nogach, pośladkach, wewnętrznej stronie ud, tylnej części nóg lub stopach.

Leczenie operacyjne

Zespół końskiego ogona jest stanem wymagającym pilnej chirurgicznej interwencji polegającej na odbarczeniu kanału kręgowego, ale uwaga – decyzję o operacji przeprowadza neurochirurg, ponieważ wiele zależy od tego, jaka jest pierwotna przyczyna choroby. Neurochirurg zapewne weźmie pod uwagę to, czy np. zespół ogona końskiego wystąpił nagle, bezurazowo – wówczas jest to wskazanie do postępowania chirurgicznego.

Ucisk na korzenie nerwowe zaburza ich ukrwienie, powodując obumieranie komórek nerwowych. Wiele źródeł donosi, że operacja powinna być przeprowadzona maksymalnie w ciągu 48 godzin od postawienia diagnozy.

Im szybciej przeprowadzona zostanie operacja odbarczania nerwów, tym szybciej nastąpi poprawa funkcji czuciowych i ruchowych oraz poprawa w zakresie funkcji w układzie wydalniczym. Szybko podjęta operacja może zapobiec  nieodwracalnym uszkodzeniom nerwów i niepełnosprawności.

Zdarza się, że u niektórych osób nawet po operacji mogą utrzymywać się objawy zespołu końskiego ogona, wówczas niezbędna będzie rehabilitacja obejmująca specjalnie dobrane ćwiczenia.

Leczenie farmakologiczne

W zespole ogona końskiego najczęściej stosuje się leki: przeciwbólowe, przeciwzapalne, rozluźniające mięśnie i leki przeciwdepresyjne.

Leczenie niefarmakologiczne

Dużą pomocą będzie wsparcie fitoterapeutyczne. Świetne efekty daje terapia olejkami CBD lub medyczną marihuaną dostępną w polskich aptekach. Receptę może wystawić neurolog. Dobrą praktyką jest uzupełnianie suplementacji o napary z suszu kwiatów konopi siewnych. Kwiaty konopi mają potwierdzone działanie: przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, neuroprotekcyjne i nie tylko – jednak to temat na osobny artykuł. Pamiętajmy o ziołach o działaniu neuroprotekcyjnym, czyli o działaniu ochronnym na nasz układ nerwowy. Godne polecania są: acerola, camu- camu, tarczyca bajkalska, ale także kompleks witaminy B.

Rehabilitacja

Rehabilitacja osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego w zasadzie powinna być procesem trwającym przez całe życie lub chociaż przynajmniej powinno się zawsze zachować czujność i BHP w codziennych czynnościach życiowych. Z pewnością rutyną dnia codziennego pozostaną określone ćwiczenia dobrane indywidualnie przez fizjoterapeutę. Jakie to ćwiczenia? Na przykład tzw. ćwiczenia bierne porażonych mięśni zapobiegające przykurczom: torebek stawowych, więzadeł i mięśni zapobiegające zanikom mięśni oraz utrzymujące prawidłowy zakres ruchu w stawach. Zaniedbywanie rehabilitacji może pogorszyć stan osoby chorej.

Rokowanie

Po operacji kontrola nad motoryką mięśni i czucie powinny powoli wracać. Pęcherz moczowy może być ostatnim narządem, który się w pełni zregeneruje, dlatego niektórzy pacjenci jeszcze jakiś czas po operacji mogą potrzebować cewnikowania, dopóki nie odzyskają kontroli nad pęcherzem lub jelitami. U niektórych powrót do zdrowia może zająć kilka miesięcy, a nawet lat.

Agata Majcher