Żołądek to najbardziej rozszerzona część przewodu pokarmowego, gdzie z przełyku trafia połknięty pokarm. Wraz z częścią brzuszną przełyku stanowią początkowy, podprzeponowy odcinek przewodu pokarmowego. Jego wymiary to ok. 25–30 cm długości, 12–14 cm szerokości. Objętość żołądka jest zmienna i wynosi w przybliżeniu od 1 do 3 l.

Organ składa się z czterech głównych nieostro odgraniczonych części:

• części wpustowej,
• dna,
• trzonu,
• części odźwiernikowej.

Żołądek przypomina mięśniowy worek w kształcie haka. Od góry łączy się z wpustem przełyku, a ku dołowi z pierwszym odcinkiem jelita cienkiego – z dwunastnicą. Zarówno żołądek, jak i łącząca się z nim dwunastnica, zawieszone są na krezce (narządzie stabilizującym narządy wewnętrzne jamy brzusznej).

Żołądek ma bardzo elastyczną strukturę, jego ściany  zbudowane są z czterech warstw i przebiegają w różnych kierunkach, co pozwala na rozdrobnienie kęsów pokarmu, trafiających z przełyku:

• warstwa zewnętrzna – błona surowicza;
• mięśniówka;
• podśluzówka, w której znajdują się naczynia krwionośne i nerwy;
• bardzo silnie pofałdowana błona śluzowa, w której znajdują się gruczoły odźwiernikowe produkujące śluz oraz właściwe, które  produkują kwas solny oraz enzymy trawienne.

Ściana żołądka zbudowana jest z potrójnej warstwy mięśni gładkich i wyścielona jest od wewnątrz pofałdowaną błoną śluzową, zaś od zewnątrz pokryta błoną surowiczą. Błona śluzowa ma budowę gruczołów, jest pofałdowana, z dołeczkami, a w jej skład wchodzi 5 typów komórek spełniających różne funkcje:

• komórki główne produkują pepsynogen (prekursor pepsyny) – główny enzym żołądkowy, trawiący białka;
• komórki śluzowe produkują śluz, który wraz z wodorowęglanami chroni błonę śluzową przed szkodliwym działaniem różnych substancji drażniących; potrafią się całkowicie zregenerować w ciągu 3 dni;
• komórki okładzinowe – wytwarzają kwas solny, wydzielają czynnik wewnętrzny (Castle’a) wiążący witaminę B12;
• niezróżnicowane komórki macierzyste pnia – służą jako zapas dla odnawiających się komórek śluzowych;
• komórki wewnątrzwydzielnicze – komórki G produkujące gastrynę; komórki EC – serotoninę i motylinę; komórki D – somatostatynę, komórki ECL – histaminę oraz komórki Gr – grelinę.

W żołądku odbywa się wstępna obróbka chemiczna, gdzie pokarm przyjmuje postać papkowatą i drobnymi porcjami przesuwa się do jelita cienkiego. Jest to bogato unaczyniony i unerwiony organ. Pokarm znajduje się w żołądku tak długo, aż zostanie przesunięty do jelita cienkiego, w którym zachodzą dalsze procesy trawienne, przy czym płyny przesuwają się w kierunku dwunastnicy szybciej niż pokarm stały.

Funkcje żołądka

Rolą żołądka jest wydzielanie kwasu solnego oraz enzymów (pepsyna – w postaci proenzymu zwanego pepsynogenem) oraz lipazę. Do jego głównych ról należy:

• rozdrabnianie pokarmu;
• wyjaławianie pokarmu;
• trawienie białek i zapoczątkowywanie trawienia tłuszczów przez lipazę żołądkową;
• trawienie cukrów przez amylazę ślinową.

Trawienie pokarmu ma swoje fazy:

• Nerwowa (głowowa lub psychiczna) – występuje zanim pokarm dostanie się do żołądka. Samo wyobrażenie sobie smakowitego dania uruchamia wydzielanie soku żołądkowego.
• Żołądkowa (główna) – rozpoczyna się, gdy pokarm trafi do żołądka. Mechaniczne rozciąganie ścian żołądka przez pokarm pobudza odruchy nerwowe, które produkują enzymy trawienne.
• Jelitowa – występuje, gdy pokarm z żołądka przedostanie się do dwunastnicy i jelita cienkiego.
  
  

Do prawidłowego funkcjonowania żołądka niezbędna jest obecność kwasu żołądkowego – wydzieliny wytwarzanej w ilości około 1,5 do 2,5 litra na dobę. Sok żołądkowy jest silnie kwasowy o odczynie około 1,0 pH. Zawiera kwas solny, enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę. Jednym z ważniejszych enzymów trawiennych jest pepsyna, która rozkłada duże cząsteczki białek na mniejsze cząsteczki polipeptydów.

Opracowała Agata Majcher