Roślina produkuje olejki eteryczne dla własnych potrzeb. Są we wszystkich częściach roślin, w: owocach, liściach i organach podziemnych, a nawet w pniu drzew (np. sosny, kamforowca). Roślina magazynuje je w organellach komórkowych wewnątrz swoich tkanek/organów oraz w zewnętrznych tworach na powierzchni rośliny, tj. we włoskach gruczołowych np. u jasnoty białej. 

Przy otrzymywaniu olejków ważne jest, aby były przerabiane z materiału świeżo zebranego i nierozdrobionego – całej rośliny – tak, aby nie zniszczyć tworów, w których olejki są zgromadzone. 

Olejki należą do cieczy i substancji lotnych, a ich ilość zależy od: 

• fazy rozwoju rośliny – najwięcej ich jest przed kwitnieniem rośliny, a u roślin gromadzących olejki w owocach w czasie ich dojrzewania,
• pory dnia (u iglastych prawdopodobnie 3–4 rano – tak jak fitoncydy),
• stopnia zagrożenia przez szkodniki.

W ich skład wchodzi nawet do 150 różnorodnych związków:

• alkohole: metylowy, etylowy, oktylowy, benzylowy, cynamylowy, citronelol, geraniol, linalol, borneol, terpinol, mentol, santalol, fuzanol,
• fenole i fenoloestry: chawikol, estragol, anetol, eugenol, safrol, myrystycyna, apiol, tymol, karwakrol,
• aldehydy: benzoesowy, cynamonowy, kuminowy, salicylowy, cytral, cytronelal,
• ketony: menton, pulegon, karwon, tujon, kamfora,
• kwasy (jako estry): octowy, masłowy, walerianowy, benzoesowy, cynamonowy, salicylowy, oksysalicylowy.

Olejki eteryczne – zastosowanie

Taka różnorodność związków powoduje, że użycie olejków eterycznych daje szerokie spektrum działań, głównie przeciwwirusowych, przeciwbakteryjnych, przeciwpasożytniczych.

Olejki są też stosowane w rolnictwie ekologicznym do zwalczania szkodników zamiast sztucznych herbicydów i pestycydów, które dziesiątkują populacje pszczół i ptaków. A to dlatego, że są one bezpieczne dla pszczół i ptactwa. Mszyce giną przy zastosowaniu olejków: rozmarynowego (np. w rozcieńczeniu 1:40 tzn. 1 obj. olejku i 40 objętości acetonu lub spirytusu), tymiankowego, lawendowego, z mięty pieprzowej, z mięty polnej. Wystarczą bardzo małe ilości (stężenie) olejków, aby uzyskać zamierzony efekt bójczy.

W terapiach u ludzi stosuje się je przy chorobach: wirusowych, bakteryjnych, pasożytniczych – zarówno doustnie, jak i zewnętrznie. Można też robić własne kosmetyki z ich udziałem, choćby perfumy.

Jak je otrzymać – aparatura

Otrzymanie olejków eterycznych w warunkach domowych nie jest trudne. Potrzebujemy tylko szklanego zestawu do ich destylacji z parą wodną. Można go skompletować samodzielnie lub kupić gotowy. 

Oto zestaw do destylacji olejków zrobiony na zamówienie u szklarza.

     A                                                                                      B                                                                             C

Na zdjęciu A zestaw bez płaszcza grzewczego. Na zdjęciu B zbliżenie na kolbę dolną dwuszyjną, w której podgrzewa się wodę (dolewając od czasu do czasu przez szyję zamkniętą korkiem), co powoduje wytworzenie gorącej pary. Gorąca para wpada do kolby przelotowej (powyżej), gdzie umieszczony jest materiał roślinny i porywa z niego olejki eteryczne. Na zdjęciu C: chłodnica, w której schładza się destylat oraz rodzielacz, do którego wpada schłodzona woda z olejkami eterycznymi. 

W rozdzielaczu pojawią się dwie fazy: wodna na dole i olejkowa na górze. Otwierając kran rozdzielacza, można je zebrać do dwóch osobnych naczyń. 

W roślinach olejkodajnych olejki stanowią od kilku miligramów do kilkudziesięciu gramów w jednym kilogramie surowca. Niekiedy może ich być aż 20 proc. w owocach. 

Aparaturę można też zamówić na e-bay. 

Aparatury tej można także użyć do otrzymywania FIBS-u, destylatu z borowiny bogatego w kwas cynamonowy i kumaryny oraz do np. ekstrakcji na ciepło z użyciem rozpuszczalników organicznych takich jak: octan etylu, izopropanol, eter. 

Opracowała Małgorzata Romańczuk